Patricia Meyntjens

Levenswijzer:   Huidhonger

De zoektocht naar afgeleerd huidcontact

Er zijn mensen die niets liever doen dan zoenen en knuffelen en er zijn er die spontaan terugdeinzen wanneer iemand te dicht in hun persoonlijke ruimte komt. In welke categorie je ook thuishoort, zonder of met rammelende huidhonger, aanrakingen hebben we allemaal nodig. Het is wetenschappelijk bewezen dat een gebrek aan fysiek contact onze weerstand aantast waardoor we sneller ziek worden. Zonder dat contact bestaat de kans dat we eenzaam, depressief of agressief worden of grote huidhonger ontwikkelen. Bij baby’s en kinderen veroorzaakt het een ontwikkelingsachterstand en bij een extreem gebrek aan affectieve aanrakingen kan het na verloop van tijd leiden tot de dood.

De huid is ons grootste orgaan. Tastzin is het eerste zintuig dat we ontwikkelen en het laatste dat we verliezen. En toch raken we elkaar in het Westen weinig aan. Het aantal aanrakingen daalt bovendien naarmate men ouder wordt. Nochtans is aanraking een primaire behoefte, net als eten en drinken.

Birgit (31 jaar): “De aanwezigheid van mensen om me heen is niet iets wat ik enkel wil zien en horen. Ik wil het ook voelen. Ik heb behoefte aan lijfelijk contact. ‘Huidhonger’ noemen ze het. Als er een woord voor bestaat, moeten nog meer mensen er naar hunkeren. Niet dat ik een soft, plakkerig type ben. In prille kennismakingen zou je me eerder als gereserveerd omschrijven. Ik kan niet om mijn nood aan affectie heen maar voel me te beroerd om mijn nood uit te spreken. Ik zou graag hebben dat lijfelijk contact bij meer mensen in hun begroetings-en welkomstpakket zit. Armen die open gaan, een lichaam als houvast, een kus op de wang, hoofden naast elkaar, huid-huid contact, een innige omhelzing, een hand op mijn rug of een streling als troost. Zo kan ik mijn emoties terugvinden. Huilen of  lachen, soms de twee tegelijk. Ik praat veel opener bij fysiek contact, als iemand mijn omwalling weg aait.”

Bruno (56 jaar) schrijft me: "Ik herinner me een feestje, jaren geleden bij mijn bomma die al heel jong weduwe geworden was. Ik stond achter haar en nam (vraag me echt niet waarom) haar schouders vast, voor een soort onbeholpen massage-light en vroeg, niet vermoedend wat het zou losweken: "Alé bomma, hoe lang is het geleden dat je zo gemasseerd werd?" . Ze is beginnen wenen; "veel te lang manneke, veel te lang" . Dat zijn van die momenten.... van inzicht  wat aanraking en eenzaamheid voor je naaste betekenen. Aangrijpend... vooral omdat ik het totaal niet had zien aankomen."

Wout (49 jaar): “Mijn vrouw kon me vroeger altijd kalmeren als ze me in haar armen nam. Ik hoefde mijn hoofd maar tegen haar borsten te leggen. Haar geur, de zachtheid en warmte van haar huid, haar handen die streelden door mijn haar, haar kloppende hart tegen mijn kaak brachten geborgenheid. Het voelde als thuiskomen. Nu gaan er dagen voorbij zonder menselijke aanraking. Ik wrijf over gezichten op het scherm van mijn telefoon. Honderden passeren onder mijn naar links swipende vinger. Geen liefkozende aai. Er zijn dagen dat ik zoveel behoefte heb om iemand te voelen dat ik mijn normen neig te verlagen. Ik zou iedereen willen kussen die mij wil kussen, gewoon maar om te voelen dat ik besta, dat ik ertoe doe. Niemand bestaat die niet iemand anders aanraakt. Ik voel een zware leegte.”

Wat is huidhonger?

We hebben een diep menselijke verlangen om aangeraakt, geknuffeld en gestreeld te worden om de warmte en de geruststelling van het huid-huid contact te ervaren. Wie al een tijdje geen fysiek contact meer heeft gehad, ervaart een hunkerend gevoel naar betekenisvolle aanrakingen, ook wel eens poëtisch omschreven als ‘huidhonger’. Er zit een bepaalde directheid aan aanraking, die woorden nooit kunnen vervangen. De wens om aan te raken en aangeraakt te worden gaat dieper dan seksuele begeerte.

Het gaat in zijn essentie om simpele aanrakingen, een hand op een schouder, een hand die jouw hand vast neemt. Deze aanrakingen kunnen bestaan tussen, partners, ouders-kinderen, vrienden, collega's, familieleden en in sommige veilige situaties met relatief onbekenden. 

Aangeven dat je behoefte hebt aan aanraking of een knuffel is vaak taboe omdat het al gauw wordt gezien als een zwaktebod, een vraag om steun of troost. De term ‘aanraking’, als gebaar, heeft een neutralere betekenis dan ‘huidhonger’ dat meer wijst op een fysieke en/of mentale nood, tekort, wanhoop, gretigheid en waarbij de connotatie met seksuele huidhonger nooit helemaal weg te denken vallen.

De positieve effecten van aanrakingen

Een zachte aanraking, streling of knuffel activeert het parasympathisch zenuwstelsel, dat ons in een staat van rust en kalmte brengt. Het knuffelhormoon, oxytocine, komt vrij waardoor hartslag en bloeddruk dalen en zelfs pijn wordt verzacht. Bij de juiste aanraking of omhelzing vermindert het stresshormoon cortisol, waardoor we ons minder gespannen voelen. Er is dus wel degelijk een chemische component, maar aanrakingen kunnen we niet louter reduceren tot enkele chemische reacties in de hersenen.

Liefdevolle aanrakingen brengen vooral troost, geborgenheid, veiligheid, bevestiging, zekerheid, rust en reguleren onze emoties. Tevens bevestigt het ons in onze gevoelens van aanvaard en graag gezien worden (link met graag gezien willen worden), van gerustelling en betrokkenheid, van belangrijk te zijn en gezien te worden. Bovendien vormen ze een fundament voor een goede communicatie. Kortom aanrakingen zijn een effectieve manier om ons beter te doen voelen. Liefdevolle aanrakingen ontspannen, verlagen symptomen van angst en depressie en zorgen voor een emotionele connectie voorbij de taal. Als iemand goed in zijn vel zit, zal een gebrek aan fysiek contact minder erg zijn dan in periodes van grote stress of eenzaamheid.

Hoe belangrijk zijn aanrakingen?

Biologisch gezien zijn we sociale zoogdieren die op autonomie staan, maar tevens de betekenisvolle anderen nodig hebben en hunkeren naar nabijheid en lichaamswarmte. Een kind moet echt gekoesterd worden; aanraken, vasthouden, strelen en hechte nabijheid. Men zegt wel eens, ‘een kind draag je negen maanden in je buik en negen maanden op je buik’. Voor een baby gaat de intieme nabijheid verder dan aanraken. De geur, de stem, de hartslag van een liefdevolle ouder of een betekenisvolle ander dragen allemaal bij tot de ontwikkeling en groei van de baby. Een veilige hechting (‘attachment’) impliceert aanraking maar evenzeer emotionele hechting en psychologische veiligheid. Kinderen met een veilige hechting kunnen later vlotter sociale en intieme contacten onderhouden. Mensen met een onveilige hechting kunnen hier later nog van herstellen maar dat is niet eenvoudig en vraagt veel tijd.

Uit onderzoek blijkt dat kinderen wiens ouders hen minder lichamelijke affectie toonden, opgroeiden tot verbaal agressievere adolescenten dan leeftijdsgenoten die wel meer liefdevol aangeraakt werden in hun jeugd. Tevens blijkt dat bij het wegvallen van een beloningssysteem zoals aanraking, de hersenen op zoek gaan naar andere manieren om die beloning te krijgen, vaak in verslavingen als alcohol, drugs, verstoorde eetpatronen of seks- en liefdesverslaving.

De basiscondities voor aanraking en intimiteit

Bij aanraken en intimiteit denken we spontaan aan de intieme relatie tussen partners of tussen een ouder en een kind. Het is een tedere, liefdevolle, deels lichamelijke, deels psychische verhouding tussen twee mensen. Er is echter iets meer wezenlijk als basis voor lichamelijk contact, namelijk de intieme verhouding die we aannemen ten opzichte van het eigen lichaam.  Enkel wanneer die intieme verhouding met onszelf goed zit, kunnen we een goede intieme verhouding met anderen aangaan. Ik geloof dat een intieme relatie onderhouden mogelijk is met meerdere mensen.

Je kunt mensen vergelijken met muziekinstrumenten:

hun weerklank hangt af van wie ze aanraakt.

Constncio. C. Vigil

Er zijn veel meer mensen dan je denkt met een ambivalente of  zelfs vijandige houding tegenover hun lichaam of het lichaam van de ander. Ze vinden een lijf lelijk, slecht, aversief, vies, zondig of een bron van infecties. Bij hen zal een intieme verhouding met een ander zeer moeilijk zijn. De Kerk heeft mee een vijandige houding en een verbod op de lichamelijk genotscultuur gecreëerd. Het lichaam was iets zondig en seksualiteit iets slecht. (seksloze relatie)

Bij nog anderen is er helemaal geen intieme verhouding met het eigen lichaam. Het gaat dan om mensen die hun eigen lichaam niet kennen, die niet weten wat ze er goed of slecht aan vinden of waar ze genot uit halen. Ook bij die groep lukt het niet goed om een intieme verhouding met anderen te ontwikkelen. Ze hebben vaak moeite om te vrijen met het licht aan, bijvoorbeeld; het lichaam roept schaamte op en mag  niet getoond worden. 

Culturele verschillen

Wie mag wie aaraken, wanneer, hoe lang, onder welke omstandigheden, met welke afstand en waar? Er zijn opvallende cultuurverschillen als het over fysieke aanrakingen en gedragingen tussen man en vrouw gaat. De ene cultuur is heel expressief de andere juist heel gereserveerd. In Latijns-Amerikaanse en mediterrane culturen houden ze van kussen op beide wangen en een knuffel. In Japan, Scandinavië en Groot-Brittannië is er veel meer reserve rond aanrakingen en in de Aziatische landen raakt men elkaar bij een begroeting eigenlijk niet aan. In het Jodendom zal een man nooit een andere vrouw aanraken dan de vrouw met wie hij getrouwd is. In Arabische landen is dat nog meer uitgesproken; oogcontact tussen de seksen is daar zelfs onbetamelijk. 

Afgeleerd huidcontact

In onze Westerse cultuur zijn aanrakingen minder vanzelfsprekend geworden. Aanvankelijk speelden religieuze regels een grote rol. Daarna schoten we in een kramp als reactie op de Dutroux-affaire, aanklachten over pedoseksuele priesters en leraars, veel te vrijpostige handen in Hollywood en de ‘Me-too’-beweging. De kans op een fysieke aanraking verkleint omdat we  banger zijn een verkeerde indruk te wekken bij aanraking. In volle bussen, treinen en liften verontschuldigen we ons zelfs als we iemand aanraken. We komen terecht in een vicieuze vermijdingsgedragcirkel. We leggen nog minder gemakkelijk bij de ander een hand op de schouder, geven minder een kus of een omhelzing. Je voelt de aarzeling en de onwennigheid maar in ons diepste diep willen we zo graag huidcontact geven en ontvangen.

Vrouwen uiten gemakkelijker hun gevoelens en onderlinge aanraking is meer sociaal geaccepteerd. Jongetjes leren, van hun vader, die net zo opgevoed is, hun vriendjes niet aan te raken. Als in onze cultuur mannen elkaar huggen is er nog steeds een lichte reserve. Gelukkig zien we de laatste jaren wel een opmars van 'sociale kussen' tussen mannen.

Als mannen hun nood aan huidcontact onderkennen zullen ze dat onderling niet snel uiten. In onze cultuur verwarren mensen aanraken met erotiek en tederheid met verwijfdheid. Huidhonger is echter een van de redenen waarom mannen vaker emotioneel vastlopen en depressief zijn. Mannen uiten zich eerder bij vrouwen, met het risico dat ze het contact gaan seksualiseren omdat bij hen de scheidingslijn tussen intimiteit en seks dunner is. Mogelijks hebben mannen in onze cultuur de rijkdom en de woordenschat van hun handen nooit leren exploreren en perfectioneren.

Te lang niet gestilde huidhonger kan leiden tot misverstanden of ondoordachte keuzes. Door de hunkering naar genegenheid kun je (on)bedoeld over je (seksuele) grenzen heen gaan. (Ontrouw in tijden van eenzaamheid)

‘Honger is de beste saus’ kan dan zelfs voor de meest waarachtige ziel gelden.  

Enerzijds zijn voor ongezonde uitwasemingen nieuwe grensafbakening noodzakelijk. Anderzijds zijn we in onze liberale en individualistische cultuur, waarin je alles in je eentje kan, vergeten dat we groepsdieren zijn. Mede hierdoor is er een grotere huidhonger en eenzaamheid bij volwassenen gegroeid. Een gezonde voorzichtigheid is nodig, maar een no-touch beleid of aanrakingen vermijden is niet de goede weg.

In deze verwarrende tijden lopen we het risico aanrakingen enkel te  gaan associëren met partnerrelaties. Fysieke intimiteit is iets exclusiefs geworden. Je moet al een partner hebben, die dat kan en wil uitwisselen, om het te ervaren. Dat is heel beperkend, het zet verwachtingen op scherp en kan verstikkend werken. We staan met z’n allen voor de uitdaging opnieuw uit te zoeken hoe we aanraken weer veilig en vertrouwd kunnen maken.

De demonen van de digitalisering

Sociale media maken het mogelijk dat men contacten kan onderhouden die anders wellicht waren doodgebloed maar het kan reëel contact nooit vervangen. Het internet heeft hetzelfde effect als een omgekeerde verrekijker: we leven dichter bij elkaar of juist verder bij elkaar af. Je kan uren met iemand online praten, maar je voelt je pas echt emotioneel betrokken als die persoon fysiek aanwezig is.We appen en chatten vlotter dan we met elkaar koffie drinken.

Door alle moderne technologieën, worden we onhandige loners met het risico op emotionele vervreemding van onszelf en anderen. Elektronische gebaren van liefde en steun zijn geen vervanging voor een liefdevolle omhelzing. Die kan je er niet bij fantaseren, laat staan je er zintuiglijk mee voeden. Als iemand er echt toe doet, raak hem/haar dan aan!

Een zorgwekkend grote groep heeft huidhonger

Mensen van alle leeftijden kunnen een tekort hebben aan lichamelijk en sociale contacten. Ze verdringen hun noden en kunnen letterlijk ziek worden van het gebrek aan aanrakingen. Denk aan mensen op lange, eenzame afzondering (zusters, paters, gevangenen), mensen na een relatiebreuk of sommige langdurige singles, die misschien niet onmiddellijk een relatie willen maar wel nood hebben aan lichamelijke affectie. Voor zieken of oudere mensen beperken aanrakingen zich te vaak tot verzorging. Ze komen in een spiraal van eenzaamheid terecht. 

Naast een gebrek aan lichamelijk contact is er ook een gebrek aan menselijk contact. (Graag gezien willen worden) Ik heb al vaker mannen gehoord die naar een prostituee gaan voor het contact en de aanrakingen (zie verder: seksuele huidhonger), vaak zonder dat er een geslaagde seksuele interactie aan te pas komt. Hun verdriet over deze specifieke vorm van huidhonger toont wat een armoede er heerst op vlak van contact.

Huidhonger stillen...

Als er geen betekenisvolle andere aanwezig is om te knuffelen kunnen mensen inzetten op zelfzorg. Sta stil bij wat jij op dat moment nodig hebt om je weer goed te voelen. Denk hierbij aan jezelf zachtmoedig aanraken en strelen, een warm bad nemen, zachte kleding aantrekken, onder een gezellig dekentje kruipen, mooie muziek beluisteren. Je kan je bijvoorbeeld een veilige plek voorstellen en je in je hoofd verplaatsten naar die plek. Iemand die op een zachte manier tegen je spreekt, kan je op een stressvol moment, eveneens tot rust brengen. Je kan ook zelf die persoon zijn.

De psycholoog Harry Harlow bood nog aanvullend inzicht met zijn gekend experiment waarbij hij babyaapjes opsloot in een kooi met twee ‘surrogaatmoeders’. De ene uit metaaldraad, de ander uit zachte doek. Niettegenstaande de metalen moeder een fles melk had, hingen de aapjes aan de moeder uit badstof als ze angstig waren.

Het contact met huisdieren mogen we zeker niet vergeten. Je kat of hond strelen kan veel stress wegnemen, net zoals een baby veel troost kan vinden in zijn knuffel. We noemen dat soort van knuffel ook wel een transitioneel object; het kan kortdurend de geruststellende uitstraling van een betekenisvolle ander compenseren én dit zowel bij kinderen als volwassenen.

In grote steden zoals Brussel zijn 50% van de mensen single. Geen wonder dat knuffelfeestjes na New York en Amsterdam, ook hun weg vinden naar ons land. Niet iedereen vindt immers zijn gading via Tinder of andere datingapps. Op een knuffelfeestje leer je eerst je grenzen uitspreken en wordt er vervolgens onder begeleiding en in een veilige omgeving geknuffeld (Cuddle-Party-Belgium).

Is een knuffelfeestje voor jou een brug te ver en heb je niet meteen iemand bij de hand om spontaan te knuffelen dan kan je huidhonger gestild worden door actief te vragen om eens vastgepakt te worden. Ook een schouderklopje of een korte al dan niet toevallige aanraking kan op zo'n moment al deugddoend zijn. Voor velen blijft het echter onduidelijk waar de grens ligt tussen aanraken, intimiteit, seksuele intimiteit en seks.

Onderscheid tussen aanraken, intimiteit, seksuele intimiteit en seks?

Allen zijn ze een taal; een middel om te communiceren met anderen.

Aanraking is een veilig huid-huid contact geven of ontvangen. Het vereist niet noodzakelijk wederkerigheid. Fysieke aanraking spreekt direct het gevoel aan, veel meer dan woorden kunnen. Ik denk nog steeds dat de kus de meest intieme aanraking is en voeg eraan toe dat via tedere aanraking een rechtstreekse lijn gelegd wordt naar de ziel. Als een fysieke aanraking zonder inhoud en gevoel is, gericht op eigen nood of te indringend, dan ervaar je het tegendeel van weldaad.

Intimiteit, als fysieke en emotionele aanraking, is een wederkerige affectieve, cognitieve, lichamelijke verbondenheid tussen mensen. Het vermogen tot self-disclosure, conflicthantering, compatibiliteit, autonomie en zelfexpressie zijn medebepalend voor duurzame intimiteit tussen mensen. Intimiteit heeft alles te maken met nabijheid en afstand. Er zijn momenten dat we streven naar samenkomen en er zijn momenten waarop we streven naar autonomie of afstand. Als er een goede en veilige verstandhouding is voelen we dat aan van elkaar. Het wordt helemaal ideaal als die momenten van afstand en nabijheid samen vallen. Noteer: het is een slecht idee om intimiteit te definiëren als ‘versmelten met de ander’ want dan verdwijnt het ‘individu’.

Seksuele intimiteit ontstaat bij aanwezigheid van wederzijdse emotionele nabijheid, respect, kwetsbaarheid, vertrouwen en positieve waardering van de seksuele interactie en het seksueel plezier. Bewustzijn van de eigen seksuele opwinding en van de opwinding van de partner zijn voorwaarden voor het ontstaan van seksuele intimiteit. Seksuele intimiteit is de unieke overlap tussen intimiteit en seksualiteit en kan niet gereduceerd worden tot seksuele opwinding.  Immers gezamenlijke seksuele responsiviteit is voldoende om te stellen dat er sprake is van seksualiteit, maar is niet voldoende om te stellen dat er sprake is van seksuele intimiteit.  ‘Voor seks ontbloot je je lijf, voor (seksuele) intimiteit ontbloot je je ziel’.

In het ideale geval valt een goede intieme verhouding samen met een goede seksuele relatie tussen twee partners, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. Seksuele intimiteit daarentegen is de sleutel tot  bevredigende seks. 

Het is een wetmatigheid dat voor 95% van de vrouwen  intimiteit een noodzakelijke voorwaarde is voor een fijne seksuele interactie waar voor mannen seksualiteit de ingangspoort is om zich intiem verbonden te voelen. Tijdens het vrijen voelen de meeste mannen zich het nauwst verbonden met de partner.

Seksuele eenzaamheid is de keerzijde van seksuele intimiteit. Seksuele eenzaamheid is het onvermogen om de eigen seksuele verlangens met een partner  intiem te kunnen delen. Bij deze grote groep van mensen treedt er een seksuele huidhonger op. 

Kan je je verbonden voelen zonder elkaar aan te raken ?

Je kan een heel diepe intimiteit en connectie met iemand voelen zonder die persoon aan te raken (platonische verbondenheid). Door de werking van de spiegelneuronen stemmen mensen die sympathie hebben voor elkaar automatisch gebaren en houdingen op elkaar af.

Ook herinneringen aan knuffels en intieme interactie kunnen ons opnieuw het gevoel van verbondenheid die we met een bepaalde persoon voelde, doen herbeleven. Toch voel je je algemeen genomen gelukkiger als er voldoende fysiek contact in je leven is. Aanrakingen kunnen ook de connectie die je al voelt met iemand nog versterken. Touché!

Reflectie

We staan met z’n allen voor de uitdaging opnieuw uit te zoeken hoe we aanraken weer veilig en vertrouwd kunnen maken. Fysiek contact schept een band, je verkleint de psychologische afstand, je kan je betrokkenheid tonen, 'ik ben er voor je, waardeer je en geef om je'. Mensen waarmee je zo nu en dan eens een knuffel geeft of die je oprecht aanraken zijn bijna automatisch mensen waar je meer naartoe groeit. Als iemand er echt toe doet, raak hem/haar dan aan! Als het even kan, versterk dat gebaar ook met woorden.  

Een eerste stepstone om je 'Amor Sui' om te zetten in een'Amor Mundi'.(nieuwjaarsbrief 2020) 

Meer lezen:

Müller-Oerlinghausen, & Kiebgis, G.M. (2019). Huidhonger. Utrecht: Ankh Hermes.