Patricia Meyntjens
Levenswijzer: Deel I Ontrouw in tijden van eenzaamheid
Waarom pleeg je ontrouw? Waarom plegen gelukkige mensen ontrouw? Als we zeggen 'ontrouw', wat bedoelen we dan precies? Betekent een verhouding altijd het einde van een relatie of wil je elkaar eigenlijk niet kwijt? Ben je dan in staat je partner te vergeven? Kan jij jezelf vergeven als je ontrouw bent geweest? Kan je de partner nog wel vertrouwen nu je je zo verraden voelt? Geregeld zie ik koppels in relatietherapie die hierop een antwoord zoeken.
Overspel is al zo oud als het huwelijk, net als het taboe erover. Monogamie is de officiële norm, ontrouw de clandestiene. Hoe begrijpen we iets wat universeel verboden is maar wel universeel beoefend wordt. Ontrouw doet een relatie trillen op zijn grondvesten. Voor de bedrogen partner voelt het vreemdgaan als een enorme afwijzing en de ontrouwe partner worstelt met zijn of haar gevoelens van schuld, schaamte en vaak ook nog een verlangen naar de ander.
Niet altijd op zoek naar een betere partner
Geluk voorkomt geen affaires. Vreemdgaan is niet perse iets is voor koppels die ongelukkig zijn. Verliefd worden op een ander kan je ook overkomen als je eigen relatie “gewoon goed” is, maar waarbij de heftigheid van de verliefdheid, de onstuimige passie en de seksuele polariteit is afgenomen. Bovendien, staat het vreemdgaan meestal ook helemaal niet voor het weg willen of voor de hoop een nieuwe partner te vinden. De ontrouwe partner ervaart het meer als twee verschillende relaties, met twee verschillende mensen waarvoor ze verschillende gevoelens hebben. Vaak stel ik vast dat men onbewust op zoek is naar iets in zichzelf. Eeen stukje van zichzelf dat nog niet ontwikkeld is of in de huidige relatie is verloren. ( zie: coup de foudre).
Ontrouw 2.0
Hoeveel mensen zijn ontrouw? Sinds het digitale tijdperk blijft de definitie van ontrouw maar ruimer worden van een romance, een onenightstand, een chatroom, porno kijken, sexting, stiekem actief blijven op datingsites over een prostitueebezoek tot een massage met een opwindend slot. Zonder algemeen geaccepteerde definitie lopen de schattingen van 26 tot 75 procent.
Het is nog nooit zo eenvoudig geweest om ontrouw te zijn en het is nog nooit zo moeilijk geweest om het geheim te houden. Nooit eerder gaf ontrouw zo een psychologische druk. Toen het huwelijk een economische instelling was bedreigde ontrouw onze economische basis. Maar nu dat het huwelijk een romantische aangelegenheid is, bedreigt het onze emotionele basis. Ironisch genoeg gingen we vroeger vreemd om echte liefde te ervaren maar nu we de liefde zoeken in het huwelijk vernielt het vreemdgaan de liefde.
Ik denk dat ontrouw ons vandaag op drie nieuwe manieren pijn doet. We hebben een romantisch ideaal en zoeken één persoon die een eindeloze lijst behoeften moet vervullen: grootste minnaar, beste vriend, beste vader, vertrouweling, emotionele maatje en intellectueel gelijke. Zelf ben je de uitverkorene: uniek, onmisbaar, onvervangbaar en seksueel onweerstaanbaar. Ontrouw vertelt je dat je dat niet bent. Het is het ultieme verraad. Ontrouw verbrijzelt ons zelfwaardegevoel en onze grootse ambitie van de liefde.
Mijn cliënte Lies vertelt me hetzelfde wanneer we praten over haar relatie met Wim. Getrouwd, twee kinderen. Wim is net vertrokken op zakenreis en Lies zit met de jongens op zijn iPad wat te spelen wanneer er een bericht op het scherm verschijnt: "Ik kijk zo naar je uit." Dat is gek, denkt ze, je bent net weg. Dan nog een bericht: "Zo dadelijk kan ik je omhelzen." Dan begrijpt Lies dat ze niet voor haar zijn. Ze begint te graven en vindt honderden berichten, uitgewisselde foto's en geuite verlangens. Alle levendige details van Wim's tweejarige verhouding openbaren zich.
Tegenwoordig hebben we ook nog met de volgende paradox te maken. Vanwege het romantisch ideaal bouwen we op de trouw van onze partner en is er een toegenomen nood aan exclusiviteit. Desondanks zijn we meer dan ooit geneigd om vreemd te gaan, niet omdat we nu andere verlangens hebben maar omdat we leven in een individualistisch tijdperk waarin we vinden dat het ons goed recht is onze verlangens en geluk na te streven. Vroeger scheidden we omdat we ongelukkig waren, tegenwoordig scheiden we omdat we niet gelukkig genoeg zijn. Vanuit een romantisch consumentisme en en de fear of missing out meent men steeds recht te hebben op iets beters of nieuwer. Dit is mede de redene waarom mensen zich meer dan ooit aan schulidg maken aan ontrouw.
Daar waar we ons schaamden om te gaan scheiden, schamen we ons tegenwoordig als we blijven waar we ook weg hadden gekund.
Lies kan dus niet met haar vriendinnen praten, bang als ze is voor hun oordeel omdat ze nog steeds van Wim houdt, en overal waar ze komt krijgt ze hetzelfde advies: "Ga toch bij hem weg. Zet die hond op straat." . Bij elkaar blijven is de nieuwe schande.
Als we zo makkelijk kunnen scheiden, waarom hebben we dan nog affaires? Onze huidige, moraliserende symptoomvisie neemt aan dat wanneer je de ware gevonden hebt, je begeerte naar anderen wonderbaarlijk verdwijnt. Wanneer iemand dan toch nog een verhouding heeft is er ofwel iets mis met de relatie of is er iets mis met één van de partners. Maar er kan niet zomaar iets mis zijn met miljoenen mensen. De redenering is dat wanneer je thuis alles hebt wat je nodig hebt, heb je elders niets te zoeken, er van uitgaande dat er zoiets bestaat als een perfecte relatie die ons immuun maakt voor de behoefte om een eenwig zoekend mens te zijn. Stel nu eens dat passie een uiterste houdbaarheidsdatum heeft? Stel nu eens dat er dingen zijn waar zelfs een goede relatie nooit in zou kunnen voorzien? Kunnen we van meer dan één persoon houden? Wanneer zelfs gelukkige mensen verhoudingen hebben, wat is er dan aan de hand ?
In deel II wil ik als therapeut op een meer genuanceerde en niet-veroordelende manier een dialoog houden over ontrouw omdat de complexiteit van liefde en verlangen zich niet in dichotome categorieën van goed en kwaad, slachtoffer en dader laat steken.
Het overgrote deel van de mensen waar ik mee werk zijn helemaal geen 'chronisch overspeligen'. Het zijn zelden roekelozen, narcisten of schaamteloze leugenaars. Het zijn vaak mensen die overtuigd monogaam zijn. Het zijn meestal mensen die tientallen jaren trouw zijn geweest, maar dan op een dag een grens overschrijden die ze dachten nooit te overschrijden, en daarmee alles op het spel zetten. Waarom nemen ze dat grote risico? Wat zoeken ze dan? Verhoudingen zijn een daad van verraad, ze zijn ook een uiting van verlangen. In het hart van een affaire vind je vaak het verlangen, het hunkeren naar een emotionele band, naar iets nieuws, naar vrijheid, naar autonomie, naar intense passionele seksualiteit, de wens om verloren delen van jezelf terug te vinden, nog niet ontwikkelde delen te laten openbloeien (zie: coup de foudre) of de zoektocht naar levenslust na een verlies, een verloren jeugd of persoonlijk drama.
Ik moet denken aan Femke, verpleegster, gelukkig getrouwd, ze houdt van haar man en zou hem nooit pijn willen doen. Ze heeft altijd gedaan wat er van haar werd verwacht: braaf meisje, goede moeder, voorbeeldige echtgenote. Femke valt voor de stoere, ruige tuinman die de boom uit hun tuin had opgeruimd. Met zijn vrachtwagen en zijn tatoeages is hij het tegengestelde van haar. Femke’s affaire gaat over de pubertijd die ze nooit had.
Haar verhaal illustreert voor mij dat als men de aandacht van een ander zoekt men zich daarmee niet altijd wil afkeren van de partner maar meer van de persoon die men soms noodgedwongen zelf is geworden. Dat men niet zozeer op zoek is naar een andere persoon maar meer naar een ander zelf.
Ik hoor steeds hetzelfde van mensen die een verhouding hebben: ze hebben het gevoel dat ze leven. Vaak vertellen ze me over een verlies, van een vader of moeder die is gestorven of over een te jong overleden vriend of slecht nieuws bij de dokter. Dood en vergankelijkheid leven vaak in de schaduw van een affaire, het roept die vragen op. Is dit alles? Is er meer? Moet ik zo nog 25 jaar verder? Zal ik dat ooit nog voelen? Het doet me vermoeden dat het juist deze vragen zijn die mensen over die grens duwen en dat sommige verhoudingen pogingen zijn om nog even het intense leven te voelen en zo de dood(sheid) op afstand te houden.
In tegenstelling tot wat de meeste denken, gaan verhoudingen minder over seks dan over verlangens en fantasieën. Er is een prominent verlangen naar aandacht, zich bijzonder voelen, zich gekoesterd voelen. Opnieuw echt vast gehouden te worden in deze individualistische tijden waarin de eenzaamheid snijdend koud aanvoelt. Het zijn die verlangens en ervaringen en het feit dat je je minnaar nooit kunt hebben, die de hunkering in stand houden. Door de onvolmaaktheid en de dubbelzinnigheid, blijf je steeds verlangen naar wat je niet kunt hebben. Sommigen worden aangetrokken door de lokroep van het verbodene: als men iets doen wat niet mag, pas dan voelt het alsof men echt doen wat men wil.
Vertel je het of vertel je het niet?
Ik heb in mijn praktijk het volledige kleurenspectrum van leugenachtigheid aan me voorbij zien trekken; van glashelder ontkennen na onweerlegbaar bewijs tot simpele weglatingen en halve waarheden. Ik heb ziekelijke en goedaardige geheimen kunnen aanschouwen. Sommigen liegen om zichzelf te beschermen, anderen liegen om hun partner te beschermen en je hebt ironisch genoeg ook nog de rolomkering, waarbij degene die is verraden liegt om diegene die hem of haar heeft bedrogen te beschermen.
Geheimen en leugens vormen de kern van elke verhouding en zorgen voor een web van dilemma's voor koppels en vaak ook voor hun sociale omgeving. Moeten de geheimen worden onthuld? En zo ja, hoe dan en hoeveel? Bestaat er zoiets als te veel? Is het soms beter een affaire geheim te houden? Wat met het gezegde 'Wat niet weet, niet deert'? De waarheid kan ook onherstelbaar destructief zijn en ik heb meermaals gehoord "Ik wou dat je het me niet had verteld!". De overheersende visie is dat onthulling een absolute voorwaarde is voor het herstel van de intimiteit en het vertrouwen. De waarheid kan inderdaad vaak helend zijn en dan is de bekentenis de enige juiste reactie. Soms is het verstandiger dat de betrokken partner zwijgt en de zaak alleen oplost. Zwijgen is soms zorgzaam. Moet je op je sterfbed je ontrouw bekennen? Bedenk wiens welzijn je werkelijk voor ogen hebt voordat je een nietsvermoedende partner overlaadt met je eigen schuldgevoel. Wat verwacht je dat je partner doet met die informatie?
"A truth that's told with bad intent beats all the lies you can invent" William Blake
Hoe herstellen van een verhouding?
Verlangens gaan diep. Verraad snijdt diep, maar het is te genezen. Sommige verhoudingen zijn simpelweg de druppel voor relaties die al ten dode waren opgeschreven. Anderen zijn juist een impuls voor nieuwe kansen. Het is een feit dat de meeste koppels na een verhouding bij elkaar blijven. Sommigen overleven, anderen kunnen de crisis tot een nieuwe kans transformeren en leren uit de ganse ervaring.
Wanneer een verhouding aan het licht komt, wat kunnen koppels dan precies doen? Een van de belangrijkste onderdelen van het verwerken van ontrouw is het uiten van gevoelens. Beide partners moeten daarbij leren elkaars gevoelens te verdragen. Dat betekent vaak meer luisteren en proberen in te leven zonder meteen te verdedigen of te gaan troosten. We weten van trauma's dat de genezing pas kan beginnen wanneer de dader zijn of haar fout toegeeft. Dus degene die de verhouding had, Wim, moet ten eerste de affaire afbreken, maar ten tweede is het essentieel dat hij schuld en spijt betuigt voor het pijn doen van zijn vrouw. Een heleboel mensen die een verhouding hadden voelen zich wel heel schuldig voor de pijn die ze hun partner aandeden maar eigenlijk hadden ze geen spijt van de verhouding zelf. Dat onderscheid is belangrijk. Voor diegene wiens partner een verhouding hadden is het belangrijk te werken aan de heropbouw van het zwaar gedeukte zelfwaardegevoel. Lies, de bedrogen partner, zal dingen moeten doen die het gevoel van eigenwaarde terugbrengen, zich omringen met liefde en met vrienden en met activiteiten die plezier, zin en identiteit terugbrengen.
Het is belangrijk de neiging te onderdrukken om eindeloos naar details te vissen: Waar was je? Waar deden jullie het? Hoe vaak? Is zij/hij beter in bed dan ik? Vragen die alleen maar meer pijn veroorzaken. Schakel in plaats daarvan over op de dieperliggende onderzoekende vragen die zoeken naar betekenis en motieven. Wat betekende deze verhouding voor je? Help me te begrijpen wat je daar kon uiten of ervaren wat je bij mij niet meer kon? Was je ernaar op zoek of gebeurde het gewoon? Had je het gevoel dat je recht had op de verhouding? Hoe was dat voor je om dan thuis te komen? Wat aan ons vind je van waarde? Ben je blij dat het is afgelopen? Wilde je dat ik erachter kwam? Zou je er een eind aan maken als ik het niet had ontdekt? Wilde je bij me weg gaan? Vind je dat je vergiffenis verdient? Hoopte je dat ik weg zou gaan, zodat je je niet verantwoordelijk hoefde te voelen voor de gezinsbreuk? Deze dieperliggende onderzoeksvragen concentreren zich niet op de feiten de rechercheur naar zoekt maar op de analyse van de betekenis van de verhouding.
Ik heb gemerkt dat een heleboel koppels direct na zo'n verhouding, vanwege die nieuwe chaos die tot een nieuwe orde kan leiden, diepte in hun gesprekken hebben met openheid en eerlijkheid, die ze in jaren niet gehad hebben. Die openheid kan erg pijnlijk zijn, maar het levert ook een nabijheid op die men al lang kwijt was. De relatie zal nooit meer hetzelfde zijn. De ontrouw laat een litteken achter maar toch geeft men aan dat de relatie na het vreemdgaan en de relatietherapie in een aantal opzichten beter is, dan hij ooit geweest is.
Reflectie
Ieder koppel vindt, afhankelijk van de draagkracht, zijn eigen weg na het vreemdgaan. Belangrijk is dat koppels dit proces met elkaar aan gaan en niet impulsief kiezen om de relatie te verbreken. Tijdens relatietherapie ondersteun ik ze door met hen in kaart te brengen wat ze met elkaar gemeenschappelijk hebben. Wanneer koppels er dan voor kiezen samen verder te werken aan hun relatie, maak ik geregeld mee dat de relatie opnieuw openbloeit. Ze praten meer en langer met elkaar dan voorheen en vaak krijgt het intiem fysieke contact (zie: erotische intelligentie) een impuls. Partners die seksueel onverschillig waren ervaren ineens meer wellust en hebben soms geen idee waar die vandaan komt. Het is vaak de angst voor verlies dat het verlangen weer aanwakkert en plaats maakt voor een hele nieuwe ervaring. Een groot aantal van mijn cliënten geef ik ook de reflectie mee dat wanneer ze in hun vaste relatie één tiende van het vuur, de durf en de verbeelding konden stoppen die ze in hun verhouding stopten, ze mij waarschijnlijk nooit nodig hadden gehad.
Iedere verhouding herdefinieert een relatie en ieder koppel zal zelf bepalen wat het erfenis van de affaire zal zijn. De dilemma's van liefde en verlangen leveren geen eenvoudige antwoorden. Bedrog in een relatie komt in vele vormen voor. Er zijn veel manieren om je partner te bedriegen: met minachting, met verwaarlozing, met onverschilligheid, met geweld. Seksueel bedrog is maar één manier om je partner pijn te doen.
Ik bekijk verhoudingen van twee kanten: pijn en bedrog aan een kant, groei en zelf-ontdekking aan de andere - wat het jou heeft gedaan en wat het voor mij heeft betekend. Dus wanneer een koppels bij me komt, vertel ik ze vaak: “Jullie eerste huwelijk is over, willen jullie samen een tweede proberen?“ Zo ja, dan kan ik jullie helpen om ze te herdefiniëren en in te vullen.
Meer lezen :
Figes, K. (2014). Bedrog. Liefde en list, lust en leugen. Amsterdam : De Bezige Bij.
Heffels, A. ( 2007). Hou je nog wel van me? Het Spectrum .
Kirshenbaum, M. (2009). Verliefd op een ander. Amsterdam: Archipel.
Kirshenbaum, M. (2012). Ik hou van je, maar ik vertrouw je niet. Utrecht: Arbeidspers.
Perel, E. (2006). Erotische intelligentie. Een vaste relatie geeft zekerheid, maar hoe hou je het spannend? Bruna.
Rubin, L. (1983). Intieme vreemden. Amsterdam: Ambo.
Van Craen, W. (2002). De prijs van de passie. Trouw aan de ontrouw. Leuven: Van Halewyck.
Verhaeghe, P. (2013). Liefde in tijden van eenzaamheid. Over drift en verlangen. Amsterdam: De Bezige Bij.