Patricia Meyntjens

Dossier  Seksverslaving

Deel I  Een oriëntatie

Deel II    Ontstaansgeschiedenis en verloop

Deel III  Behandelmogelijkheden (coming soon)

DEEL I  Een oriëntatie

Het aantal hulpvragen op het gebied van seksverslaving groeit. Seksverslaving is, in wetenschappelijk en therapeutisch opzicht, een omstreden begrip. Er is een scala aan visies op ontstaan, dynamiek en behandeling. Iemand die seksverslaafd is, heeft een grote drang naar seksuele prikkels en heeft weinig of geen controle over zijn eigen seksuele gedrag. Het onverzadigbare seksueel verlangen wordt vaak ervaren als een dwang. Het gedrag is niet te stoppen en kan leiden tot allerlei problemen: schuldgevoelens, depressie, relatieproblemen, financiële problemen, professionele ultimatums en soms opvolging door justitie. Het betreft meestal mannen, maar kan ook bij vrouwen voorkomen.                                                                                       

Het controleverlies kan zich op vele manieren uiten: veel en vaak fantaseren over seks, dwangmatig en veelvuldig masturberen, frequent seksueel contact met partner of anderen, opzoeken van seksuele prikkels op TV of internet, voortdurend naar (internet)porno kijken, erotisch chatten, sekslijnen bellen, anonieme seks of prostitutiebezoek, exhibitionisme, voyeurisme, e.a.

Verlangen, opwinding en orgasme kunnen een sterk belonende werking hebben, maar dat maakt seks niet verslavend. Het hongerig verlangen naar seks kan het denken, voelen en handelen zo sterk richten, dat men niet meer uit dat ingeslepen spoor kan komen. Het is belangrijk om gaandeweg doorheen het betoog te begrijpen dat seksverslaving met seks te maken heeft maar in de kern geen verslaving aan seks is maar een gedragsverslaving. Bovendien gaat het om een vomingsprobleem en een denkfout: men probeert via seks iets op te lossen of te vinden dat met seks niet  te vinden is. Pas als men buiten de seks  gaat zoeken wat men werkelijk nodig heeft, kan men het obsessioneel gevoel van afhankelijkheid en zich  opgesloten voelen in een negatieve spiraal, loslaten.

Het grote gevaar dat mensen willen vermijden is afwijzing.

De pijn van het verlies, van de breuk maakt het verleidelijk de liefde te mijden

en veilig in de wereld van het leuk vinden te blijven.

(Jonathan Franzen)

Wanneer kan je spreken van een seksverslaving?

Om een goede omschrijving te vinden voor seksverslaving is niet enkel het gedrag en de frequentie van belang maar ook de sociale context en de consequenties. Ten eerste denkt men bij seksverslaving vaak (verkeerdelijk) dat het om een abnormaal hoge seksdrive gaat (veel seksueel gedrag, veel aan seks denken, veel naar seks verlangen, een sterke seksuele drift).  De begrippen hyperseksualiteit, overmatig seksueel verlangen of het ‘oversekst zijn’ duiken regelmatig op. Ten tweede is ook de frequentie geen sluitend criterium. Immers veel mensen die bezig zijn met internetporno of vreemdgaan hebben geen opvallend groot seksueel verlangen. Er zijn mensen die bovengemiddeld veel seks hebben, maar die we geen verslaafde kunnen noemen, simpelweg omdat ze vooral plezier aan de seks beleven en er geen sprake is van negatieve consequenties. Ten derde is er de sociale context waarin de cliënt soms zelf lijdt onder het gevoel gevangen te zitten in zijn seksuele escapades. Vaker is het de omgeving die last heeft van het probleem. Gedrag dat binnen relatie X geheel acceptabel is (de M/V kijkt geregeld en discreet, twintig minuutjes pornofilmpjes als hulpmiddel bij het masturberen), leidt in relatie Y tot conflicten omdat de partner dit gedrag als vreemdgaan en  bedrog ervaart. Deze stellingname komt tijdens de begeleiding regelmatig voor. Het is de partner die last heeft van het gebeuren en aandringt op professionele begeleiding, i.c. het ‘gedrag’ moet stoppen. Bepaald seksueel gedrag wordt in de ene sociale context  eerder als verslavend of afwijkend ervaren dan in seksueel meer liberale kringen. Gedrag dat bij een 18-jarige geldt als gezond experimenteergedrag, gaat bij een veertigjarige misschien door als ziekelijk verslavingsgedrag. Ten vierde zijn de negatieve consequenties van het seksueel gedragspatroon doorslaggevend om van verslaving te spreken. De kosten wegen gaandeweg zwaarder dan de positieve opbrengsten, waardoor iemand (de persoon zelf, de partner of werkomgeving) last krijgt van zijn gedrag. Tot slot is het voor de betrokkene zelf niet langer mogelijk het gedrag duurzaam bij te sturen als hij geconfronteerd wordt met de negatieve gevoelens van controleverlies en stuurloosheid. Merk op dat iemand die zijn situatie kan bijsturen,  'in control' is, d.w.z. er worden dingen gedaan die onhandig zijn, kwetsend zijn voor de partner, maar men kan hier niet spreken van eenn verslaving aan seks.

Toename seksverslaafden 

De laatste jaren hebben twee ontwikkelingen invloed gehad op een toename van seksverslaving én de therapeutische aanmelding ervan. Ten eerste is er de toegenomen beschikbaarheid en toegankelijkheid van porno. Internet veroorzaakt een groeiende seksobsessie. 80 tot 90 % van de mannen en 30 tot 40 % van de vrouwen kijken porno. Volgens het Sexpert-onderzoek uit 2013 geeft 1,5% van de seksueel actieve bevolking in Vlaanderen aan 'een extreem verhoogd' seksueel verlangen te hebben.   

Ten tweede zijn zowel de beeldvorming als de therapeutische behandelmogelijkheden bijgesteld, in korte tijd is het probleem normaler en bespreekbaarder geworden. Ik heb de indruk dat mensen het label ook  makkelijker op zichzelf gaan toepassen en hulp zoeken.  Vroeger sprak men van een ‘slippertje’, nu zal men het eigen gedrag sneller als verslaafd rubriceren en niet louter een stommiteit, gevolg van een glaasje teveel op of een zwak karakter.

Verloop van een seksverslaving

Om een seksverslaving beter te kunnen begrijpen en behandelen moeten we inzicht krijgen in het sturend proces. Het is vaak het eindpunt van een lang proces. Het verloop kent zijn eigen logica die niet zo verschillend van bij ons allemaal. Er is een vaak herkenbaar  seksueel verlangen dat zich verder ontwikkelt. Het gaat over gewoontevorming, over de zoektocht naar wat men aantrekkelijk vindt, het verdiepen in het thema en het gevoel dat men er goed in wordt en dat het goed doet. Verlangen, interesse verworden tot een gewoonte, vanuit die gewoonte ontwikkelt zich een patroon van handelen, het succesvol patroon wordt vervolgens een vanzelfsprekend ritueel. Daarna wordt het gewenning, een afhankelijkheid; de dag is niet compleet zonder het ritueel van de seksverslaving. Door de toenemende focus en fascinatie blijft er minder aandacht voor de overige levensterreinen: werk, partner, kinderen, familie en vrienden. Het gebeurt ons allemaal wel eens dat we teveel tijd en geld steken in een verslavende hobby. Ook tolerantieverschijnselen spelen een rol: er is steeds meer en intenser nodig voor hetzelfde effect. Een seksuele hobby kan een seksuele verslaving worden als de negatieve gevolgen doorwegen. De gewoonte wordt te dominant, gaat teveel tijd en geld kosten, gaat schade toebrengen aan de relatie of aan het zelfbeeld, gaat een rem zetten op het professionele functioneren en kan juridische gevolgen hebben. De negatieve gevolgen kunnen opstapelen maar leiden niet automatisch tot een natuurlijke rem. Vaak vluchten de seksverslaafden in nog meer duistere hoeken. Ze komen in een nog snellere neerwaartse spiraal terecht met soms uitzichtloos controleverlies.

Kenmerken van seksverslaving

U loopt gevaar om seksverslaafd te worden als u bij uzelf merkt dat:

uw behoefte aan seksuele prikkels toeneemt

seks een obsessie aan het worden is

u vaker of extremer  de seksuele gedragingen moeten uitoefenen omdat het huidige niveau niet meer volstaat

uw behoefte aan seks een steeds groter geheim wordt. U schaamt zich, liegt of verzint smoesjes

u krijgt problemen met uw relaties en de problemen worden steeds groter

seks een manier geworden is om met negatieve emoties om te gaan

Contextueel oordeel

Kenmerkend voor veel seksuele problemen is dat de relationele context medebepalend is of iets een probleem wordt of niet. Een erectiestoornis of een voortijdige ejaculatie is pas een probleem als betrokkene of partner dat zo ervaren, en het is voor pornogebruik, erotisch chatten, prostitutiebezoek of vreemdgaan ook zo. Wat wordt gezien als gewenste of  (on)gezonde seksualiteit, door betrokkenen, maar ook door partner, speelt dus mee bij de classificatie van gedrag als verslaafd of niet. In sommige gevallen treedt justitie op met een opvolgbeleid of veroordeling.

Mannen die porno kijken en daar zelf weinig negatieve gevolgen van ervaren, worden in de hulpverlening als seksverslaafde aangemeld omdat  hun partner last heeft van zijn gedrag. Veel cliënten zijn erg schuldbewust, hun geheim is uitgekomen, en ze realiseren zich wat ze hebben aangericht. Er is dan ook vaak opluchting dat het patroon is doorbroken, ook al zet dit de relatie op scherp. Anderen zijn opstandig, bagatelliseren het verslavende aspect en zijn meer boos dat de partner of therapeut hun speeltje afpakt. Anderzijds zijn er mensen waarbij het  leven daadwerkelijk ondraaglijk is geworden door een uit de hand gelopen seksueel gedragspatroon.

Seksverslaving en partnerrelatie

Gedrag zoals porno kijken, dat in de ene relatie zonder probleem of zelfs met plezier wordt geïntegreerd, kan in een andere relatie reden voor scheiding of diepe onzekerheid bij de partner vormen. Porno kijken en masturberen wordt door veel partners als vreemdgaan ervaren. Het besef dat het geheime gedrag al jaren, soms de gehele relatie door, aan de gang is, kan diepe wonden slaan in het (zelf)vertrouwen van de partner. Vrouwen die terecht voelen dat er iets aan de hand is, worden door hun partner soms jaren als ziekelijk argwanend, muggenzifterig of frigide neergezet.

Alleszins is het voor de partner vaak een donderslag bij heldere hemel om erachter te komen dat haar man zich op een extreme manier bezig houdt met seks. De partner is bijna altijd dieper geraakt door het vaak jarenlange bedrog dan door het seksuele gedrag zelf. Bovendien is de partner afhankelijk van de informatie die verkregen wordt en er is een chronische vrees dat er nog meer zal komen. Angstvallig maar ook dwingend wordt naar bijkomend feitenmateriaal gezocht en wordt er een strenge controle uitgeoefend. Vrouwen bellen hun man meermaals per dag, willen zijn agenda opvolgen of bellen zijn secretaresse en  individuele activiteiten moeten worden stopgezet. De computer wordt verbannen en de partner wordt van en naar het werk begeleid. Menig cliënte komt naar de sessie met een bundel uitgeprinte bezwarende e-mails waaruit letterlijk wordt geciteerd. 

Vanuit  schuldgevoel steekt de man soms zelf over om de vrouw meer veiligheid te bieden: hij belt zelf vanuit de auto als hij in de file staat, hij legt spontaan zijn agenda voor of nodigt haar mee uit voor een professioneel event.  Desondanks wordt thuis urenlang doorgevraagd op details en het ene antwoord genereert weer nieuwe vragen. Dit proces kan oneindig doorgaan, is een ware zelfkwelling en voedt enkel het wantrouwen. Heel de gezamenlijke levensloop wordt nu in een ander daglicht gezien en naast het diep onbegrip, de woede en het verdriet is er ook de seksuele jaloezie. Men is woedend op de omstandigheden die dit alles schijnbaar gefaciliteerd hebben, op het blindelings vertrouwen, op de (on)bekenden die in het verhaal meegingen. Gevoelens die met hoge golven heel lang blijven terugkeren. Het is immers moeilijk te verteren dat hij zoveel tijd in ‘the black box’ heeft doorgebracht; tijdens werk- of gezinstijd, tijdens hun vakanties, op momenten dat zij alleen met de kinderen naar de speeltuin of het familiefeestje ging. Het maakt zelfs niet heel veel uit of het bedrog virtueel of lijfelijk van aard was. Zal hij zijn ‘secret garden’ wel definitief willen en kunnen afsluiten?

Sommige vrouwen hadden de afgelopen jaren de indruk dat hun man een saai en seksloos wezen was geworden. Maar behoorlijk wat vrouwen begrijpen de fascinatie van hun partner voor porno wel en kennen zijn schijnbaar onschuldige verleidingstechnieken en de manier waarop hij telkens de onschuld zelve speelt. Sommigen kunnen dat zien als een wanhopige of krampachtige manier om zijn eigen identiteit en zelfvertrouwen op te krikken.

Het is belangrijk te beseffen dat je als partner hier op geen enkele manier schuld aan hebt. Vaak hebben vrouwen het gevoel dat ze te kort geschoten hebben en dat hun man hierdoor op het verkeerde pad raakte. Hoewel het een heel begrijpelijk gevoel is, is het onterecht. Mannen van hun kant hebben de neiging hun verslaving te legitimeren; we hadden bijna geen seks meer of enkel routineus, zij had geen zin meer in mij en was enkel met het moederschap bezig, enz.

De slaagkansen voor een therapie hangen niet zozeer af van het feit of het bedrog virtueel of lijfelijk was noch van de ernst, duur en omvang van het seksuele bedrog. Af en toe seksuele plaatjes bekijken op internet kan evenzeer ontwrichtend zijn voor een koppel als jarenlang prostitutiebezoek.

Uit onderzoek blijkt dat veel relaties de ontdekking van een geheim seksleven niet overleven en ook in therapie is het aantal scheidingen aanzienlijk. Vanuit mijn therapiepraktijk kan ik dit beeld niet bevestigen, integendeel. Heel wat koppels weten het probleem te overwinnen en vinden een modus vivendi. Het actief en vaak langdurig mee behandelen van de partner vind ik noodzakelijk. Dat kan in de vorm van een partnerrelatietherapie of bij  een deel van de sessies aanwezig zijn.

Veel factoren bepalen mee het verwerkingsniveau van de seksverslaving: de veerkracht van het koppel en van elk afzonderlijk, de kwaliteit van de relatie, de nood aan homeostase, de mate waarin men zich vastbijt in het controleren, de ontkenning of het commitment, de vermijdende persoonlijkheidsstijl van de seksverslaafde, het seksueel zelfvertrouwen en de wens tot seksuele interactie met de eigen partner. Het seksueel zelfvertrouwen kan voor beide partners op een andere manier aangetast zijn. Heeft men veel seksueel zelfvertrouwen dan is men op meer dan voldoende wijze overtuigd van de eigen seksuele aantrekkelijkheid, men kan van het eigen lichaam genieten en naar het lichaam van de ander verlangen en men beschikt over de vaardigheid om aantrekkelijk en erotisch te zijn in de ogen van de partner. Het seksueel zelfvertrouwen kan laag zijn en kan nog meer aangetast worden als blijkt dat de partner liever met zichzelf of met anderen bezig is, zelfs als dat louter virtueel is. Partners met een vermijdende hechtingsstijl vermijden intimiteit en naderhand ook seksualiteit omdat ze niet aan de nood aan intimiteit van hun partner kunnen beantwoorden. Toch stel ik vast dat heel wat koppels na de ontdekking heel veel, soms passioneel, gaan vrijen.  Enerzijds om een nieuwe start te maken maar anderzijds om te voorkomen dat er nog aandacht en energie overblijft voor foute dingen. Anderen weigeren langdurig seksueel contact of gaan voor (seksuele) revanche. Op middellange termijn levert het samen (her)vinden van een  seksueel samenspel de beste prognose.

Ingewikkeld is ook dat de seksverslaving zich vaak niet alleen ontwikkelt als een individuele pathologie bij de man, maar dat er duidelijke ontwikkelingen in de relatie zijn die begrijpelijk of in elk geval invoelbaar maken dat hij weinig constructieve kanten op kon met zijn seksualiteit. Desondanks wil het overgrote deel van de mannen met hun seksuele escapades niet aangeven dat ze hun relatie willen beëindigen.

Diverse seksverslaafden op de sofa

Het zijn vrijwel altijd mannen die zich aanmelden met een seksverslaving. Het grootste deel meldt zich aan op verwijzing van een huisarts, hulpverlener of justitie. Regelmatig is het de partner die het voortouw neemt om hulp te zoeken. De meeste patiënten zijn heteroseksueel. Er melden zich ook wel mannen die zichzelf als heteroseksueel beschouwen en zo leven maar als onderdeel van hun verslaving seks hebben met mannen. Tijdens de intakefase hebben de cliënten de neiging hun probleem te bagatelliseren of ontkennen. Volgende verschijningsvormen van seksverslaving komen het meest frequent voor:

Pornoverslaving

Vroeger moesten liefhebbers actief op zoek naar fotomateriaal in tijdschriften of naar de videotheek of de seksshop op zoek naar beeldmateriaal. Momenteel kan porno gratis in grote hoeveelheden worden gedownload. Talloze betalende en gratis sekssites bieden dagelijks nieuwe seksfilms aan van uiteenlopende kwaliteit naar ieders specifieke seksuele voorkeur van films met eensemi- romantische inslag tot het hardcore werk. Naderhand gaan sommige ook op zoek naar extreme seks die je enkel met betaling van de creditcard kan bekijken. Dit gedrag wordt vaker dan je denkt een financiële strop.

Porno kijken is gemakkelijk: meestal gratis, meestal veilig, anoniem en inmiddels zelfs overal beschikbaar met de smartphone. Daadwerkelijk seks hebben met anderen is voor vele pornokijkers een brug te ver. Soms zouden ze wel willen maar durven of kunnen ze niet en soms is het gezond verstand of hun liefde tot het gezin dat hen weerhoudt. De meeste kijkers slagen erin voor zichzelf een duidelijke grens te trekken in de frequentie en duur van kijken. Ze willen  niet over hun grens  gaan omdat ze anders vrezen verloren te zijn. Maar de rijke beschikbaarheid is niet voor iedereen op een beheerste manier te dragen.

Ook het erotisch chatten is inmiddels goedkoop en anoniem mogelijk via internet en er zijn veel sites om partners te vinden voor een virtuele ontmoeting. Erotisch chatten is vaak een overgang tussen een solo-activiteit met het internet en echte ontmoetingen.  Schrijven, babbelen en elkaar bekijken is kinderspel en het contact is ‘safe’ maar voelt toch heel echt. De stap is snel gemaakt naar vrijblijvende, vaak anonieme seksdates. Starters zijn vaak verrast over het gemak waarmee vrouwen zich seksueel kunnen uiten… hun wereld gaat open. Partners vrezen dat het veelvuldig porno kijken of chatten de voorbode is van ‘echt’ vreemdgaan. Veel vrouwen ervaren erotisch chatten door hun partner als vreemdgaan.

Vreemdgangers

De habitués zijn met velen in alle maten en gewichten en  het betreft hier zowel mannen als vrouwen. Velen hebben een oerdegelijk gezin waarin ze volkomen normaal acteren. In het andere leven zijn er korte en langere affaire en is het jachtseizoen nooit gesloten. Ze lopen ofwel mentaal gebukt onder schaamte over hun donker promiscue leven ofwel profileren ze zich graag als levensgenieter, Casanova of Don Juan. Deze laatsten verzorgen zich goed, hebben veel flair en spreken makkelijk mensen aan. Ze willen galante minnaars zijn en de ander waarmee ze vrijen dingen laten voelen die ze nooit eerder beleefd hebben. In hun dubbele moraal willen mannen graag 'gevers' zijn en vrouwen accentueren dat ze 'graag genomen worden'. Ze willen in de gedachten van de ander voortleven als ‘beste minnares ooit’ of ‘ once in a lifetime gigolo’.   Ze gaan zelfbewust het spel aan voor hun eigen genot én  opportuniteiten. Weer anderen zijn zich bewust van de attractiviteit van hun jobprofiel en spelen daar handig op in.  Denk hierbij aan de personaliteit, de BV, de sportcoach, de arts, de yogaleraar, de serveerster… die hun entourage  erotisch weten te prikkelen. Hun interactiepatroon is doorheen de jaren steeds verfijnder geworden. Thuis moeten ze beducht zijn, een rol spelen en veel liegen, terwijl ze zich in hun seksuele hoedanigheid pas echt voelen leven. Liegen is een tweede natuur geworden. Thuis is er vaak een normaal seksleven maar dit wordt vooral in stand gehouden als onderdeel van de noodzaak om zo normaal mogelijk gedrag te vertonen. Het dubbelleven en het liegen hebben voor velen geen verscheurende werking en ze blijken heel goed in staat oprechte liefde voor hun partner te voelen. Ze zijn er trots op nooit naar andere partners te kijken als ze met de eigen partner op pad zijn. In algemene zin vinden ze seks heel erg belangrijk en besteden er veel tijd, energie en geld aan maar anderzijds zijn de seksuele beleving en waardering van het leven met die verslaving, eerder arm.  Sekspartners worden als  kralen aan een lang touw geregen en de ene is nog knapper, gecultiveerder en wulpser dan de andere.  Er worden heel wat rationele legitimaties aangevoerd voor het vreemdgaan die tot doel hebben het gedrag en de keuzes te rechtvaardigen. Zolang de partner van niets weet, komt die niks tekort.

Deze mensen zijn vaak niet zo goed in het benoemen en herkennen van hun eigen emoties in het ganse proces en kunnen zich bovendien nauwelijks permitteren om onder ogen te zien wat ze werkelijk voelen. Ze gedragen zich als veeleisende shoppers en hoppers die constant bezig zijn een betere deal te krijgen en zeer bereidwillig zijn om hun koopwaar in te ruilen. Ze zien zich vaak als ‘man van de wereld’ die hun zaakjes goed onder controle hebben en anderen steeds weer weten te onderhouden met hun kennis, galanterie en liefdeskunstjes.  Maar wat er echt gebeurt is dat deze mensen zich dwangmatig plooien naar de verwachtingen en waarderingen van anderen.  Ze leven in het verlangen van alle anderen in het leven: voor het gezin de ideale ouder, voor de partner de ideale echtgenoot die zijn echtelijke plichten vervult en voor de minnaressen de ideale  minnaar. Tijd die met de minnares wordt doorgebracht wordt bewust gelimiteerd en er is een sterk bewustzijn en schuldgevoel indien er teveel tijd en activiteiten zouden plaatsvinden die evenzeer met de eigen partner kunnen gedeeld worden.

Deze groep is  vaak bovengemiddeld intelligent, narcistisch en dromend van een leven waarin ze gezien en erkend worden. Er is een nooit aflatende, haast kinderlijke, honger naar bevestiging door aantrekkelijke vrouwen. Gaandeweg is er schaamte en leegte als men een motel uitloopt na weer eens het beste minnaar van de wereld gespeeld te hebben, vervolgens in de auto te stappen en een kwartiertje later halt te houden voor de mooie gezinswoning.

Seksuele sensatiezoekers

Dit is de doelgroep die van nature een sterke behoefte voelt aan spanning en uitdagingen. Ze zijn rusteloos en voortdurend op zoek naar nieuwigheden. Mentaal komen ze zelden tot rust of slechts tijdelijk wanneer er zich een steeds spannendere nieuwigheid voordoet. ADHD-kenmerken komen bij deze doelgroep veelvuldig voor. De urgentie van hun seksuele drang is op een bepaald moment zo hoog dat het niet meer te harden is. Vaak is er een sterk besef dat ze dingen doen die ze zelf niet echt willen. Hun fantasieën zijn onrustig en obsessief.  Ze voelen zich gestuurd door een zuchtigheid die sterker is dan henzelf. Ze zoeken vaak grenzen op en gaan er overheen. De behoefte is er bovengemiddeld vaak maar de output is er even vaak een van teleurstelling, verveling of verdoving. Bij deze seksverslaafden ligt verdoving en spanning dicht bij elkaar. Ze zoeken immers spanning en vinden verdoving. In de aanloop naar hun seksverslaafde activiteit ervaren ze spanning en zuchtigheid die overgaan in rust als ze aanvang nemen met hun activiteit. Ze zijn zo gefocust dat hun besef van tijd kan vervagen waardoor ze in een niet onaangename vorm van verdoving terecht komen. Dit fenomeen is voor iedereen enigszins herkenbaar maar neemt bij seksverslaafden een extremere vorm aan in de zin dat ze ontzettend moeten decompresseren na hun verdoving en als ze weer bij zinnen komen zijn ze vaak erg gedesoriënteerd en weten niet meer helemaal hoe lang en wat er exact gebeurd is.  Deze vorm van dissociatie is een psychologisch mechanismen dat hen onbewust helpt om de dingen die ze niet echt willen, hanteerbaar te maken.  Vervelende ervaringen worden afgesplitst en als het ware uit het bewustzijn verwijderd om de psyche te beschermen. Deze mensen beschikken vaak over een goed sociaal inschattingsvermogen maar wenden dit vaker op een manipulatieve en zelfzuchtige manier aan.

In deze groep kunnen we exhibitionisten terugvinden. In ruime zin genieten exhibitionisten van zichzelf lichamelijk te tonen en van bekeken te worden. Het kan gaan om door kleding bedekte geslachtsorganen of om een (deels) naakt lichaam (naakt rondrijden in de auto of  rondlopen in huis met de zekerheid dat men gezien kan worden) en eventueel ook om seksuele gedragingen (openbaar masturberen). Iemand die er mee geconfronteerd wordt, kan schrikken, maar in het algemeen is de exhibitionist niet uit op aanraking of verdere seksuele toenadering. De kans op ontdekking (=gezien worden) is vaak nodig om tot een hoogtepunt te komen. Als de ontlading uitblijft, houdt de verdoving aan. Ze blijven dan urenlang in een schemerzone waarin de tijd bijna stil lijkt te staan. Komt het wel tot een ontlading dan zal tijdens het orgasme de stemming al overgaan in een walging en een hevige angst omdat men vreest geïdentificeerd te worden voor deze strafbare feiten. Dit repetitief patroon kunnen ze niet zelf doorbreken, enkel een arrestatie kan helpen.    De drang naar seksuele bevrediging is zo overweldigend dat ze meestal niet stil staan bij de gevolgen voor de slachtoffers.

En ook de tegenhangers, de voyeuristen, zijn in deze groep terug te vinden. Voyeurisme is het heimelijk en herhaaldelijk met seksuele lustgevoelens en aandrang kijken naar een of meer mensen die zich uitkleden, zich wassen of die geheel of gedeeltelijk naakt zijn en al dan niet seksuele handelingen verrichten. In het algemeen is de voyeur een man die een vrouw of een minnend liefdespaar bespiedt (scopofilie). Veel mensen hebben wel iets van dit verlangen, maar de meesten gaan in die wens niet zo ver dat ze  met verrekijkers of in tuinen staan te gluren. Denk hierbij ook aan mensen die in douches en kleedkamers van zwembaden en sportverenigingen nietsvermoedende (half)naakte mensen filmen of door sleutelgaten en kieren gluren.

Spanning gevolgd door verdoving doet zich ook vaak voor bij herhaaldelijk prostitutiebezoek. De spanning wordt vaak opgebouwd door urenlang de prostitutiebuurt te doorkruisen en alles en iedereen te bekijken. Het gevoel te behoren tot het genootschap dat voor de betalende seks gaat en het dwalen door de straten brengen hen vaak in een status van verdoving en tijdloosheid. De seks zelf maakt een einde aan die stemming waardoor men uitstelt om bij de prostituee binnen te gaan. De verslaafde bezoeker is vaak zo negatief geladen dat hij binnen enkele seconden klaarkomt. Het bezoek is vaak kort en heftig en gevolgd door schaamte. Ook het rondrijden door de stad op zoek naar liftende vrouwen in ruil voor seks behoort tot de mogelijkheden.

Seks met onbekenden en homoseksuele sekscontacten door heteromannen behoren ook tot de groep van het seksueel sensatiezoeken. Soms komen mensen tot de ontdekking dat ze sterke fantasieën hebben over seks met onbekenden. Sommige willen deze fantasie aan de realiteit toetsen (anonieme seksdates op publieke plaatsen). Hoewel sommige mannen zeker weten dat ze niet voor mannen voelen, kunnen ze soms toch zo opgewonden worden door hen waardoor het een diepe impact heeft. Soms zoeken ze anonieme seks op (’s avonds op parkeerplaatsen), vaak zonder spreken of de ander aan te kijken. Het gaat er hen alleen om klaar te komen. De man in kwestie zoekt dit contact op in een verdovingsroes tot het moment van klaarkomen waarna hij zich smerig voelt. Tevens komen frequent doodangsten voor omdat men vreest fysiek belaagd te worden in deze behoorlijk gevaarlijke condities.

Kinderporno

Veel verslaafden hebben steeds sterkere prikkels nodig om iets te voelen waardoor men zijn grenzen steeds gaat verleggen. Hierdoor loopt men het risico bij kinderporno terecht te komen. Er is een sterk onweerstaanbaar verlangen naar steeds hevigere en gewelddadigere seksbeelden om de eigen spanning te verhogen. Fantasieleven is net als bij de sensatiezoekers obsessief en onrustig. Vaak begint het met het bekijken van meisjes die 13 à 14 jaar lijken maar gaandeweg zijn er meer ingrijpende beelden nodig. Er is meestal een besef aanwezig dat het niet deugt, onwettig en moreel verwerpelijk is, maar daardoor ook extra spannend. Ook hier worden verdere grenzen opgezocht. Toch zijn deze mensen vaak geen pedofiel en worden ze niet opgewonden van kinderen. Er wordt geen link gelegd tussen de kinderen in de films en de kinderen die men kent. Het is het verbodene dat hen opwindt, in plaats van het beeld zelf.  Morele overwegingen beïnvloeden het gedrag niet. De leidraad is het maximaliseren van de eigen spanning en het genot van het verbodene.  Er is sprake van een bewustzijnsvernauwing, een verdoofde toestand waarin het najagen van spanning en genot het enige is dat telt. Ze realiseren zich slechts gedeeltelijk dat ze, als kijker, meewerken aan de productie van illegaal en mensonterend materiaal.

Bedriegen kan niet zonder liegen

Liegen en bedriegen zijn onlosmakelijk verbonden met seksverslaving. De ene leugen lokt een andere leugen uit en zo ontspint zich een web van leugens en schijnwaarheden. De seksverslaafden raken   in een isolement en ze beschouwen hun verslaving vaak als de enige plek voor henzelf; hun 'secret garden'. Ze vinden zelden of nooit een goed moment om hun probleem aan te kaarten. In den beginne, wanneer de verslaving zich ontwikkelt, werpen sommigen nog wel eens een steentje op, vaak in erg veralgemeende termen, maar het wordt zelden als een alarmsignaal gedecodeerd. Als er geen gehoor is gaan velen de donkere tunnel in. Seksverslaafden hanteren altijd een flinke dosis 'zelfbedrog'. Om hun gedrag mentaal toelaatbaar en  hanteerbaar te houden, beschikken ze over een amalgaam van verzachtende omstandigheden en legitimaties.  Ze geloven oprecht hun verslaving te kunnen stoppen als ze dat zelf zouden willen. Het is naderhand functioneel geworden om niet helder meer na te denken over de consequenties van het verrslavend gedrag. Het is nochtans de droeve waarheid dat mensen soms jarenlang zonder reflectie en urenlang gedachtenloos  met hun verslaving zijn  beziggeweest. Er wordt niet meer kritisch gereflecteerd of het dat is wat men nu wel echt wil en nodig heeft. Desondanks kan schuldgevoel en schaamte ervaren worden maar deze emoties zijn eerder symbolisch en ritueel van aard en hebben geen invloed op het verdere gedrag. Seksverslaafden kunnen hun gevoelens en ervaringen goed compartimenteren. Ze hebben als het ware een impermeabele wand tussen hun dagdagelijks leven en hun verslaving; ze bespreken hun ervaringen niet met anderen en toetsen bijgevolg hun ervaringen niet aan de realiteit. Mensen kunnen heel ver gaan in het afsplitsen van hun gevoelens en de negatieve consequenties. Die consequenties zijn er altijd maar om de verslaving te kunnen aanhouden is het noodzakelijk ze  niet onder ogen te zien.

Het is een teken van mentale gezondheid als de man zijn verslaving uit eigen beweging kenbaar maakt omdat hij daarmee het geheim opgeeft. Soms stuurt de man door zijn gedrag of zijn opvallende vergetelheid  aan op een ontdekking, wat eerder een halfhartig teken van gezondheid is. Veel vaker komt de waarheid ongewild aan het daglicht. Zelden wordt dit dan direct toegegeven. De vrouw stelt zich op als een rechercheur en trekt de informatie er stukje bij beetje uit, vaak tot de uitputting voor beiden nabij is. De man zet de hakken in het zand of blijft ontkennen om nog iets van zijn waardigheid te behouden.  Meestal blijft hij nog een tijd vasthouden aan de uitgekiende leugens en wil hij zijn opportuniteiten niet loslaten. Hij wordt opstandig, ontkent of  bagatelliseert het verslavend aspect en is  boos dat de partner  zijn speeltje afpakt. Bekentenissen komen maar met mondjesmaat en dit proces kan weken duren.   

Onderstaande twee delen van dit dossier zijn gepland voor een van de eerstvolgende Nieuwsbrieven.

Via de homepage kan u inschrijven.  U ontvangt dan regelmatig een 'Levenswijzer' in uw Postvak.

DEEL II      Ontstaansgeschiedenis en verloop

Men belangrijke inzichten uit het proefschrift van Gertjan Van Zessen.

DEEL III   Behandelingsmogelijkheden