Patricia Meyntjens

Levenswijzer: Deel 1 Verraad raakt diep in je ziel

Roos, een levendige vrouw van 40,  zocht hulp omdat ze voortdurend moest denken aan hoe ze zich verraden voelde door een vriend. Hij wist dat ze zich ontzettend had ingezet voor een project maar nam het publiekelijk niet voor haar op omdat hij er "liever niet bij betrokken" werd. Roos was ontdaan over zijn houding en kon zich moeilijker concentreren, had een verstoorde slaap en was licht depressief.

  Monique had altijd gedacht dat haar baas haar vriend en mentor was. Toen ontdekte ze dat hij er herhaaldelijk voor had gezorgd dat promotiekansen aan haar neus voorbijgingen omdat hij haar niet kwijt  wilde.   

Wouter voelde zich ernstig verraden toen hij na twee jaar relatie met Lies ontdekte dat zij een intieme vriend had.   

Dit zijn typische staaltjes van verraad, bedrog, bedonderd of in de steek gelaten worden.  En ze dachten nog dat ze die ander konden vertrouwen. Waarom raakt verraad ons zo diep in de ziel? Waarom kan verraad ons zo verontrusten en zoveel pijn doen?

Verraad is een soort falen van de betrouwbaarheid. Het is het gevoel dat je beschadigd bent door bewuste acties of het uitblijven van acties van een persoon die je vertrouwde en die je zag als een loyale vriend, familielid, partner of collega. Als je behandelt wordt alsof je er niet toe doet, kan je je  teleurgesteld en verraden voelen.

De breuk in het vertrouwen voelt vaak als onomkeerbaar aan. De band die er ooit was, heeft plaatsgemaakt voor een muur en die muur blijft soms voor heel lang of voor altijd. De meest voorkomende soorten verraad zijn : schadelijke onthullingen van vertrouwelijke informatie, disloyaliteit, ontrouw, oneerlijkheid en het uitblijven van verwachte hulp op belangrijke of moeilijke momenten. De gevolgen zijn heftig : verdriet, schok, ongeloof, een beschadigd zelfvertrouwen, voortdurend piekeren over het voorval, woede en gevoelens van wraak.  Het mes-in-je-rug-gevoel blijft vaak langdurig, soms zelfs permanent aanwezig. In ernstige gevallen leidt verraad tot symptomen van postraumatische stressstoornis, depressie, angst- en dwangstoornissen.

Verraad kan eigenlijk alleen maar voorkomen in relaties die stabiel leken. Het is zo verwoestend omdat het een betekenisvolle relatie verstoort waarin mensen emotioneel en/of materieel hebben geïnvesteerd. De ene partij handelt in zijn eigen belang, ten koste van de belangen van de andere partij. Dat geeft het signaal dat de verrader weinig geeft om de relatie. En dat is uiterst pijnlijk. Het slachtoffer dacht immers dat de ander dat wel deed. De sleutel tot het gevoel verraden te zijn, ligt in onze verwachtingen die we hebben over vriendschappen en relaties en in ons vertrouwen dat de ander deze verwachtingen deelt of op zijn minst respecteert. We kunnen ons alleen verraden voelen als onze verwachtingen over onze relaties niet worden waargemaakt.

Wij hebben bijna allemaal een onbewuste eerlijkheidsnorm : een diepgeworteld gevoel over wat hoort en niet hoort in een relatie. Of het nu over een zakelijke relatie, een vriendschap, een familierelatie of liefdesrelatie gaat. Situaties waarin we verraden worden, schaden onze eerlijkheidsnorm. Word je eerlijkheidsnorm overschreden dan leidt dat tot verontwaardiging en tevens een immense behoefte de rechtvaardigheid op een of andere manier te herstellen.

Verraad kan in elke soort relatie ontstaan wanneer een van beide partijen de verwachtingen van de ander schendt of zich niet aan de ongeschreven regels houdt.  En het spreekt voor zich dat verwachtingen uiteen kunnen lopen en ongeschreven regels door partijen heel verschillend kunnen worden ervaren.

Ook op het werk komt verraad voor. Naast een zakelijk contract is er ook altijd een impliciet psychologisch contract : verwachtingen over eerlijke procedures, respectvolle omgang met elkaar en loyaliteit. Dat een zakelijk contact wordt verbroken is nog tot daar aan toe maar de schending van een psychologisch contract kan razende woede veroorzaken. Immers mensen die zich het meest betrokken voelen bij hun bedrijf, zullen zich het meest verraden voelen als hun onrecht wordt aangedaan. Groot vertrouwen in hun werkgever, grote tevredenheid met de relatie en een sterke verbintenis en loyaliteit aan het bedrijf leidden gek genoeg niet tot meer vergevingsgezindheid. Juist die werknemers zijn meer geneigd wraak te nemen op hun werkgever. Ze voelen zich alsof ze bij het vuilnis zijn gezet.

De woede die een verraden gevoel bij ons oproept, is in feite de drijvende kracht om het onrecht te willen compenseren. De relatie te willen herstellen in een voor je gevoel eerlijke balans. Wanneer de verrader aangeeft zich voor zijn of haar gedrag niet te zullen excuseren, slaat de balans helemaal door omdat er verwachtingen of gevoelens worden genegeerd. Sommige mensen zullen na een ervaring met verraad de band met de verrader verbreken of de ander in elk geval niet (snel) meer vertrouwen. Anderen blijven hoopvol. Ergens diep in hun hart bespeuren ze een zweem van een mogelijkheid. Heel misschien hoeft dat afschuwelijke wantrouwen dat wordt gevoeld niet het einde te zijn. Misschien is het vertrouwen te herstellen en kan de relatie weer gezond worden.

Verraadblindheid

is de neiging om verraad te negeren en relaties in stand te houden ondanks signalen van ontrouw.  Uit onderzoek is gebleken dat kinderen die bijvoorbeeld misbruikt zijn door een ouders of waarvan de moeder niet ingreep bij misbruik, huiselijk geweld of emotionele chantage, als volwassene weliswaar meer wantrouwend zijn, maar tegelijkertijd wel vaker worden bedrogen door partners. Verraad in de kindertijd maakt je extra kwetsbaar.

Als liefde omslaat

Hoe sterker de relatie tussen twee mensen, des te sterker is de ervaring van verraad als de eerlijkheidsnormen worden overtreden. Daarom kan verraad in de liefde soms leiden tot sterke wraak- en haatgevoelens. Juist de mensen die we het meest vertrouwen, kunnen ons vertrouwen ook het meest beschadigen. Hoe intiemer de relatie en hoe groter het vertrouwen, des te pijnlijker zal het zijn wanneer de ander iets doet waaruit blijkt dat hij weinig zorg heeft voor die intimiteit en dat vertrouwen. Daarom doen ontrouw, leugens en gebrek aan loyaliteit het meeste pijn in de liefde en al even pijnlijk is het wanneer een ouder het vertrouwen van zijn kind beschaamt.

Als degenen van wie we afhankelijk zijn voor steun en liefde ons verraden, dan voelt dat alsof je in je hart (van je vertrouwen) wordt geraakt. Het kan gevoelens van onveiligheid, verlatenheid en eenzaamheid veroorzaken. En hoe sterker ons gevoel van verraad is, des te sterker is ook de behoefte om het onrecht te herstellen. (Mira Kirshenbaum (2012) "Ik hou van je, maar ik vertrouw je niet"). 

Misschien blijf je na het lezen van dit stukje wat op je honger zitten omdat je het moeilijk hebt met de gedachte dat verraad  "het einde" betekent. Daarom bieden we in deel 2 perspectief aan allen die gekwetst zijn en aan allen die het verknald hebben maar hun uiterste best blijven doen om een wereld te creëren waarin het zinvol is om anderen te vertrouwen "Kan liefde verraad overwinnen".