In relaties zetten we vaak een masker op en proberen we te beantwoorden aan wat we denken dat de ander van ons verwacht. Terwijl we snakken naar veilige, (h)echte relaties waarin we gewoon onszelf kunnen zijn. Relaties waarin we het gevoel hebben dat de ander zich écht laat zien en dat we zonder (voor)oordeel onszelf kunnen tonen. Immers een relatie waar geen plaats is voor diepgang en kwetsbaarheid is immers geen lang leven beschoren. Wie (h)echt contact wil moet eerst het eigen masker afzetten en evalueren of zijn relaties gezond of toxisch zijn.
Relaties zijn te situeren op een lijn tussen totaal onbaatzuchtig naar de ander toe en relaties waarin je de ander misbruikt. De meeste relaties liggen ergens in het midden en gaan over mensen die elkaar op een evenwichtige manier nodig hebben. Maar hoe moeilijk het soms ook is om in te zien, sommige relaties doen ons gewoon geen deugd. Omdat ze ons het geluk misgunnen, onze energie opslorpen, ons meesleuren in een machtsstrijd of ons beperken om het leven te leiden dat we menen dat goed voor ons is. Een relatie wordt toxisch wanneer het geven en nemen niet meer in evenwicht is, wanneer de een de ander meer gebruikt. Toxische relaties hebben altijd te maken met een machtsverhouding waarbij kwetsbaarheid wordt uitgebuit. Het zijn bindingen die ons beperken en ons belemmeren om het beste van onszelf te laten groeien en bloeien. Waar je anders best mondig en zelfzeker bent, stel je tot je verbazing en verbijstering vast hoe je door het herhaalde contact met iemand ondermijnd wordt in je kracht of spontaniteit. Heel verwarrend als het gaat om iemand die dicht bij je staat waarvan je niet zomaar afstand kan nemen.
Toxische relaties overkomen gemakkelijker mensen die afhankelijk zijn van anderen omdat ze hun eigen identiteit en zelfstandigheid nog te weinig ontwikkeld hebben. Men laat vaak de voordelen (korte termijn) van relaties doorwegen op de nadelen (lage termijn) en blijft daardoor te lang in toxische relaties hangen. Het berokkent schade maar toch mist men vaak de vaardigheden om een dergelijk relatiepatroon te doorbreken.
Toxische relaties verplichten je vroeg of laat om te reflecteren. Een toxische relatie hoef je niet altijd te verbreken, je kan ook nagaan hoe je het schadelijk effect ervan kan beperken. Trek in dat geval duidelijk je grenzen en spreek deze uit. Vraag je af wat exact belangrijk voor je is in deze relatie en welke prijs je daarvoor bereid bent te betalen.
We zijn er ons niet altijd van bewust dat een relatie niet altijd goed voor ons is of dat we zelf een ander tekort doen. Hoe beter we onszelf kennen hoe minder dat zal gebeuren. Ben je je bewust wat je in een gegeven situatie nodig hebt, spreek dan uit wat de uitwisseling met je doet. Benoem op welke niveau(s) je hinder ondervindt of welke onvervulde behoefte je hebt. Mogelijks heeft de ander niet door dat zijn gedrag je beschadigt.
Het zou handig zijn als je bij de contacten die je aangaat een gebruiksaanwijzing zou krijgen. Voor je ouders bijvoorbeeld, die autoritair durven stellen dat ze de kleinkinderen te weinig ziet. Of voor je partner die liever wegduikt in zijn virtuele fitnesswereld dan tijd in jou te stoppen. Of voor je teamleader, die simpelweg incompetent blijkt. Om nog maar te zwijgen over de ‘vriendinnen’ met de twee gezichten die zo enthousiast waren tegen jou maar aan de schoolpoort een ander verhaal rondvertellen. Moet je daar dan over beginnen of niet? Moet je verbloemen of rel schoppen of kan je op een fatsoenlijke manier je onbehagen verwoorden? Mensen in deze tijd worstelen met hun verbindingen omdat relaties niet meer vanzelfsprekend zijn. Er zijn geen universele gedragscodes mee. We stellen ons als individuen tegenover elkaar op en moeten de gedragscode telkens weer uitvinden. Uit onzekerheid vragen we ons af hoe de ander zou willen dat we ons voordoen. Vroeger werden relaties door de gemeenschap bijna dwingend opgelegd en bewaakt. Nu hebben we meer vrijheid om onze relaties in vraag te stellen. Er is geen vanzelfsprekendheid meer en dat maakt het vermoeiend, onzekerder en lastig. Nochtans wordt de kwaliteit van een langere relatie bepaald door de mate waarin mensen hun eigenheid en negatieve kanten mogen laten zien.
Terwijl we een paar generaties geleden nog te maken kregen met één gezin en één dorp komen we in deze hectische tijden in contact met een veelvoud aan mensen. We scheiden, hertrouwen, krijgen stiefkinderen, telkens als we verhuizen nieuwe buren en bij elke herstructurering andere collega’s en bazen. En vergeet ook die 300 hippe vrienden op Facebook niet. Onze sociale realiteit bestaat uit vele korte-termijnrelaties die ons aanzetten tot impression management: ons altijd van onze beste kant laten zien. Opgehitst door de drukte en stress van elke dag raken we in al die wisselende contacten gemakkelijker geïrriteerd en komen de kleine kantjes sneller naar boven. Die we dan even gauw weer onder de mat vegen, omdat we tegelijk ook willen beantwoorden aan het ideaalbeeld dat we denken dat de anderen van ons verlangen. Vroeger werd er veel gezwegen als manier om die relationele complexiteit de kop in te drukken. Maar ook nu wordt er niet zo veel uitgesproken, er wordt vooral uit geageerd. Eerder dan dat we rustig bij elkaar zitten en ons afvragen: “Hé, wat gebeurt er hier eigenlijk?”
Relaties zijn in zekere zin altijd complex. Onbewust raken mensen in onze omgeving thema’s in onszelf aan die ons beroeren. We bewonderen mensen die ons stimuleren en het beste in ons naar boven halen en we komen in conflict met anderen die weerstand oproepen en ons jaloers of geïrriteerd maken. Onbewust projecteren we trekjes van onszelf op anderen en in die interacties leren we onszelf beter kennen. We hebben moeite om die complexiteit in onszelf te accepteren en tegelijk verlangen we diep vanbinnen naar relaties waarin we al die aspecten van onszelf eerlijk kunnen beleven, zonder afgewezen te worden. Authentiek in onze relaties mogen staan,mag voor velen een levensmotto worden.
Als de volle jij aan boord mag komen en zijn dan heb je een echte relatie en dit niet ondanks de minpuntjes die er zijn maar dankzij. Je moet jezelf niet steeds bewijzen of je inhouden. Je mag gezien worden door al je lagen heen. Maar het werkt langs twee kanten omdat je ook bereid moet zijn jezelf ook van je meest kwetsbare kant te laten zien. Pas dan kunnen jullie samen in een (h)echte relatie staan. Als je de ander af en toe kan toelaten om je meer donkere of zwakkere kanten te laten zien dan creëer je onverwoestbare relaties. Authenticiteit en kwetsbaarheid zijn dan een zegen en gaan hand in hand. Relaties hebben zo de kans om te verdiepen. De allerbelangrijkste vragen zijn ten eerste 'Wie is mijn verhaal waard?', 'Wie vertrouw ik?' en 'Waar is mijn verhaal veilig?' en ten tweede 'Wie wil in mijn storm blijven staan en zal me graag blijven zien?', is het niet als partner, dan misschien als beste vriend of collega.
Een goede relatie met jezelf hebben, liefde tot jezelf is de basis voor een goede relatie met anderen. Vanuit een authentieke relatie met jezelf zal je ook een aantal dingen kunnen uiten naar anderen: dit wil ik niet meer, hier trek ik de lijn… het gaat er in eerste instantie om wat we onszelf waard vinden. Vaak kijken we naar wat anderen ons aandoen maar zijn de dingen die we onszelf aandoen nog erger. Daarom begint een (h)echte relatie bij jezelf!
Eerlijk zijn tegen onszelf over onze relaties vraagt alertheid, stilstaan bij wat er is maar bovenal ook vriendelijk kunnen zijn voor jezelf. Veroordeel jezelf niet maar luister als een goede vriend naar jezelf en wees mild. We zijn zo vaak mild naar anderen maar kunnen het niet altijd naar onszelf. Als je daar verandering in brengt opent het de deur om de moeilijke stukken van jezelf ook onder ogen te zien. Zelfwaardering of zelfliefde betekent dat je zonder oordeel onder ogen kan zien wie je bent, wat je drijfveren zijn, wat je telkens onderuit haalt en hoe je geworden bent wie je bent. Oordeel niet over jezelf in termen van goed of slecht.
We moeten leren eerlijker te zijn tegen onszelf. Hiervoor moet je bewuster worden van wat echt belangrijk voor je is: ‘wat je echt nodig hebt’. Als je een gesprek aangaat druk dan je intentie uit dat je iets eerlijks over jezelf wilt zeggen. Zo creëer je een forum om helder en oprecht te communiceren. Verwoord je nood vanuit de ik-persoon en let daarbij op dat je niets van de ander eist of verwijt. Dat werkt meestal contraproductief. Heb vervolgens een even grote bereidheid om te luisteren naar wat de ander te zeggen heeft en stem je daarop af. Eerlijk communiceren is een wederzijds proces opdat je er allebei beter van wordt.
Vertoeven te midden van mensen die niet oordelen is de beste leerschool om eerlijk naar jezelf te kijken. Mis je dat dan kan een goede therapeut helpen want die is onvoorwaardelijk en zonder oordeel aanwezig. Die is in staat je graag te zien doorheen je moeilijkheden. Gelukkig zijn er ook ‘gewone’ mensen in onze omgeving die je laten zien wie je bent. Zoek hen op. Onderzoek (G. Vaillant) heeft aangetoond dat ‘goede mensen’ in je leven doorslaggevender zijn dan ‘slechte mensen’. Een hoopgevende bevinding want dat betekent dat je veel kan herstellen (uit het verleden) door later in je leven een omgeving met warme en begripvolle mensen op te zoeken. Goede mensen zijn mensen die in staat zijn om zich af te stemmen op wat je nodig hebt en die de relatie niet puur invullen vanuit hun eigen noden. Ze hebben immers het vermogen om zich af te stemmen op een ander (empathie).
De sleutel voor het beter omgaan met de complexiteit van relaties zit ook in het opnieuw omarmen van eenvoud. Niet wegvluchten van je ware gevoelens in drank of drugs, nieuwe, vluchtige relaties, spetterende events maar gewoon weer simpele dingen doen samen, thuis blijven in de vakantie, een boekje lezen, samen tv-kijken of een mooie boswandeling maken. Zo creëren we weer een context waarin we meer onszelf kunnen zijn. "De wauwcultuur waarin we leven kan maar blijven bestaan doordat we ontkennen wat er werkelijk in ons leeft” (D. De Wachter).
Iedereen kent dat wel. Een lang gemaakte jaarlijkse afspraak met verre familieleden of kennissen die meer energie van je vraagt dan goed is. Soms blijf je jarenlang volharden in het aanhouden van relaties uit vervlogen tijden (onze studententijd, de jeugdbeweging, onze vroegere woonwijk,…) terwijl bij alle partijen het vuur wat verdwenen is. Tijd en mensen zijn kostbaar en verdienen respect. Daarom vragen sommige contacten om op een lager toerental gezet te worden anderen moeten we misschien gewoon leren loslaten. Zo komt er ruimte voor het ontdekken of uitbouwen van (h)echtere relaties die meer aansluiten bij je huidige leefwereld.
Je kan blijven persevereren in oude of uitgeleefde relaties maar vaker dan je denkt, heb je de keuze om je te omringen met mensen die je energie geven en het beste van je naar boven halen. Gun jezelf en anderen af ten toe eens zo’n nieuw begin.
Ik ervaar het als mijn grootste luxe dat ik relaties niet moet ondergaan maar meestal kan kiezen met wie ik me omring. Gezonde en positieve mensen houden elkaar immers gezond.
Meer lezen
Aron, E. N. (2009). De kracht van zelfwaardering. Sta prettiger in het leven door beter contact met anderen. Amsterdam: Archipel.
De Wachter, D. (2014). Liefde, een onmogelijk verlangen? Lannoo Campus.
Leijssen, M. (2013). Leven vanuit liefde. Een pad naar existentieel welzijn. Tielt: Lannoo.
Alle rechten voorbehouden - Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur worden verveelvoudigd - © 2024 - Privacyverklaring