Nieuwjaarsbrief 2023

Patricia Meyntjens

Nieuwjaarsbrief

Rituelen maken toekomst mogelijk


We hebben lang geloofd in de positieve kanten van individualisering, globalisering, technologisering en digitalisering, maar er zijn ook negatieve kanten waaronder verlies van gemeenschapszin, realiteitszin en aanvaarding van menselijke begrenzing.

Maakt een groeiende welvaartssamenleving ons wel gelukkiger? We stellen vast dat het huidige maatschappelijke onbehagen parallel loopt met een toename aan psychische klachten zoals depressie, angst en verslaving. Dat psychisch lijden treft vooral jonge mensen. Naast een manifeste toename van burn-out sluipt eenzaamheid als een toenemende 'epidemie' binnen.

Hoort eenzaamheid tot de uitwaseming van een te radicale keuze voor individualisering? We zien 'sociale eenzaamheid' door een tekort aan betekenisvolle contacten, 'emotionele eenzaamheid' door een tekort aan echte erkenning en waardering en 'existentiële eenzaamheid' door het tekort aan bestaansgronding.


De laatste jaren heeft een grote paradigmashift plaatsgevonden; een maatschappelijke verschuiving waardoor onze draagkracht als begrensde mens, stevig wordt uitgedaagd en op de proef gesteld. Er is minder gemeenschapszin waardoor de transities onvoldoende samen worden gedragen. Oude tradities worden afgezworen en toch hebben we verbinding en rituelen nodig om al deze overgangen draaglijk te maken.


Ik hou graag een warm pleidooi om oude rituelen in ere te herstellen én om tevens nieuwe rituelen te creëren.


Immers zonder dat we het ons bewust zijn, voltrekken zich in ons dagelijks leven tal van rituelen. Van opstaan tot slapengaan, van geboorte tot dood. In ons gezin, op het werk, in de vereniging, met vrienden, in de kerk of synagoge, het dorp, de stad en de wereld. Je hoort wel eens zeggen: 'ik heb niets met rituelen', maar geloof me: geen enkel mens kan zonder. We hebben vaak een grote mate van handelingsverlegenheid en zijn het wat verleerd om het samen te doen. Rituelen dragen steeds een spanning in zich. Veruit de meesten zijn niet verplicht, ze lijken soms wat achterhaald, ze kunnen 'zaken ophouden' - 'hè, we zijn druk, moet dat nu?' - en soms begrijpen we rationeel niet precies waarom we ze uitvoeren. Het tijdperk waarin we leven, waarin crisissen en veranderingen elkaar in soms duizelingwekkende tempo opvolgen, roept, schreeuwt én nodigt ons allen uit om rituelen in ere te herstellen. 

Een ritueel is een handeling die een overgang markeert én die de herinnering aan een overgang levend houdt. Bijvoorbeeld elkaar in de ogen kijken voordat je het huis verlaat. Het (samen) aansteken van een kaarsje, het zetten van een kerstboom. Het planten van voorjaarsbloeiers. Het schrijven van deze jaarlijkse Nieuwjaarsbrief. Het herhalen van meditatieve mantra's. De check-in met het team voordat de match of de vergadering begint. Het jaarlijks herdenken van een belangrijke datum of moment.




We hebben allemaal wel eens een ervaring gehad waarin het afwijken van een ritueel onrust gaf, een 'unheimisch' gevoel, het idee dat iets onaf was. Of dat je misschien spijt had omdat je er toch bij had willen zijn, maar je iets anders voorrang gaf; je werk, je koppigheid, je verbitterdheid, je onwetendheid.


Een week geleden ging ons gezin en dat van mijn vriendin naar de Middernachtmis in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen. 23 jaar geleden planden we dat onze eerstgeborene tijdens een middernachtmis zou gedoopt worden. Hij liet op zich wachten en het nachtelijk doopmoment kon niet doorgaan, een ‘unheimisch’ gevoel… Maar rituelen kunnen retrograad plaatsvinden en het was hartverwarmend om er onze kersttijd mee in te zetten. Naast het religieuze aspect ervaarden we vooral de verbindende ervaring van samenkomen en samen zingen met mensen uit diverse landen en culturen. Rituelen zorgen voor een verbindingsbrug.

Rituelen creëren ook rust. De kracht en noodzaak van rituelen bij verlieservaringen tonen dat aan. Mensen die betrokken zijn geweest bij rituelen rondom verlies, hebben substantieel minder last van de rouw. Rituelen dragen bij aan onze veer- en draagkracht. Hierbij maakt het gek genoeg niet uit of deelnemers ‘geloof’ hechten aan het ritueel. Door het uitvoeren van rituelen neemt het gevoel van controle over een situatie, een gevoel dat vaak ontregeld is, weer toe. Deze ‘greep’ op de situatie is belangrijk om weer betekenis toe te kennen. Rituelen vormen een belangrijke ondersteuning om transities vorm te geven en om met de nieuwe werkelijkheid om te gaan. Ons brein houdt van rituelen. Sterker, het kan niet zonder. Nieuwe tijden vragen om nieuwe rituelen. Ons brein is heel creatief en zal zeker meegaan in de uitdaging om rituelen te boetseren op maat voor onszelf, ons gezin en de gemeenschap. Denk aan een 'compliment-ritueel' op 1 maart, een eigentijds  'erkenningsritueel' of 'dankritueel'. 

De mate waarin een systeem - een familie of een land - in staat is rituelen vorm te geven, is gelijk aan de mate waarin het werkelijk verbonden is. Rituelen voorkomen dat we - generaties lang - worden achterhaald door de pijn van het verleden.

 


Rituelen maken toekomst mogelijk.


Een verbindend 2023 toegewenst!

Patricia