Machtsstrijd in de relatie

Patricia Meyntjens

Levenswijzer: Machtsstrijd in de relatie


Het strijdtoneel van een relatie


Als ik als therapeut aan koppels vraag wie de macht heeft in hun relatie, staat de ongemakkelijkheid  te lezen op hun gezicht. Vooral vrouwen vinden het een vies woord en opperen dat macht totaal geen rol speelt  in hun relatie.  We willen geloven dat een relatie staat voor  gelijkwaardigheid, geborgenheid en intimiteit.  Koppels willen macht niet  associëren  met liefde. Echter gaandeweg in een relatie  beginnen  partners  meer ruimte voor zichzelf nodig te hebben en  op te eisen en dan begint het strijdtoneel ….


Als relatietherapeut zie ik wekelijks een keurige parade van (ex-)partners die verwikkeld zijn in een strijd om het overwicht of het grote gelijk.  Niet enkel bij koppels speelt deze dynamiek.  Het is een zekerheid dat in elke relatie  één partner in meerdere of mindere mate het overwicht heeft. Het wordt pas een strijdtoneel  als de andere partij er weerstand bij voelt en er zich niet bij neerlegt. Dat is meestal onvermijdelijk omdat  elke mens controle wil  over zijn eigen leven en voor de ander niet wil onderdoen.



De voorbije eeuw zijn we geëvolueerd van een hiërarchische rolpatroon naar een overlegmodel waarin mannen en vrouwen de macht delen. Onze huidige machtsstrijd  is daar een neveneffect van. 

Taakverdeling in het huishouden, werk, geld, seks, familie en kinderen zijn de arena’s van het strijdtoneel in bijna elke relatie.  Het is begrijpelijk dat  partners moeilijk loskomen van eigen perceptie, behoeften en van de ‘nood’ om gelijk te krijgen.  In dit pingpongspel  om het grote gelijk worden vaak meerdere  wapens, zoals verbaal venijn, ruzie, dominantie,…  in de strijd gegooid,  naast de sterker gemaskeerde vormen van macht die moeilijker te (h)erkennen zijn.  Voorbeelden zijn alom bekend. De man die het meest verdient en een strikte controle op het huishoudbudget houdt. Het luxueuze leven in de residentie die de vrouw van haar grootouders erfde.  De arts die zijn vrouw en studiegenote bedriegt met een jongere zorgkundige  mede omdat hij zich  onzeker voelt bij een vrouw met dezelfde status. Om zich sterker te voelen begint hij  een relatie  met een vrouw die meer naar hem opkijkt. Ontrouw  om zijn vrouw onzeker te maken en de controle in de relatie te heroveren.


Wie roept die wint ?


Degene die zich als de leider  van de relatie opwerpt is niet altijd degene die het meest bepalend is voor de koers die gevaren wordt. De macht kan evenzeer liggen bij degene die passief blijft, die niets doet, die zwijgt. Dominantie ligt dus niet zozeer bij de partner die de wetten dicteert  maar bij degene die weigert om ze op te volgen. Al wie  in de relatie het onderspit moet delven, probeert dit vooralsnog te compenseren.  Sommigen doen dit door thuis te schitteren door afwezigheid, te laat te komen, iets zogezegd niet gehoord te hebben, enz..

Macht zoeken gaat in de kern om erkenning, om bevestiging, om gezien en gehoord worden. Als een van de twee partners het gevoel heeft miskend te worden zal er op een of andere manier (actief, passief, passief-agressief) altijd verzet worden gepleegd.  Relaties werken pas als we elkaar regelmatig een overwinning gunnen.  Dat leidt tot rust, evenwicht en veiligheid.


De man wikt, de vrouw beschikt…


Gelijkwaardigheid, praten en compromissen sluiten zijn nastrevenswaardig, maar anderzijds werken relaties niet altijd als ze gelijkwaardig zijn. Ze werken als de partner die het onderspit moet delven, aanvaardt dat dit zo is en zich daarnaar schikt.

Als een man zijn zin wil krijgen dan moet hij zijn vrouw eerst tegemoet komen.   Het is een eeuwenoude wijsheid maar ze gaat nog steeds op.  Mannen  noemen dit vaak hun 'puntenbak' aanvullen.  Beide partners boeken relationele winst als de man het initiatief neemt tot een strategische doch constructieve wisselwerking.  Immers als je een vrouw in de positie zet dat zij de macht heeft (= reële kans om haar partner iets te weigeren), stel ik vast dat zij meestal geneigd is om erg sportief te zijn en de man te gunnen wat hij wil. Maar een vrouw wil, minstens emotioneel,  het laatste woord hebben.


Ik voel bij menig lezer de haren al rechtop komen bij het lezen van bovenstaande paragraaf.   Mannen reageren in eerste instantie  niet erg enthousiast bij deze volkswijsheid, ze voelen zich als een hond die achter het baasje dribbelt.

Ik breek graag een lans voor een alternerende  rolwissel. Immers het machtsoverwicht  in een relatie kan net zo goed wisselen tussen partners naargelang het moment in de relatie of het onderwerp van het dispuut. Maar aan de strijd zelf is geen ontkomen aan. De machtsstrijd kan nuttig zijn en de relatie verdiepen zolang de strijd niet ontspoort. In verbindende relaties  wordt de spanning van de strijd gevolgd door de verbindende warmte van het compromis.

Een koppel verschilt wellicht in waarden, visies en familiecultuur  en dat resulteert onvermijdelijk in wrijving en botsing. Wrijving zorgt voor warmte en het is net de botsing die maakt dat een koppel zijn relatie vorm geeft en uit hun specifieke dynamiek  ontstaan  hernieuwde waarden en visies.  Een zekere mate van strijd is noodzakelijk om het vuur in een relatie brandend te houden. Vermijden van strijd houdt het risico van onverschilligheid in en dat is de ultieme doodsteek voor een relatie. 


De seksuele voorwaarden : als en alleen als…


In de eerste fase van  verliefdheid kunnen de geliefden niet van elkaar afblijven en intimiteit en seks  kunnen altijd en overal. Veel mannen klagen dat dit doorheen de relatie afneemt tot onbestaande blijkt.  Plots heeft hun partner opvallend veel hoofdpijn of veel minder zin.  Om hun wensdoel  te realiseren wordt hen opgelegd dat ze zich moeten bekwamen in een goed  ‘voorspel’.  De mannen die in de boeken zijn gedoken om de magische plekjes van hun partner te kunnen bespelen komen bedrogen uit. Dat blijkt  niet wat vrouwen nodig hebben aan voorspel, maar wel dat ze de vuilniszakken hebben buitengezet zonder dat ze dat hoefde te vragen, of hij de kinderen heeft geholpen met het huiswerk en of hij heeft gezien dat ze naar de kapper is geweest… en vaak nog veel veel meer. Seks wordt voor heel wat vrouwen na een tijd een machtsmiddel: als hij aan de voorwaarden voldoet, zit het er misschien wel in. De man die deze onderhandeling niet begrijpt, zal er een onnodige machtsstrijd van maken.  Het is een strijd die mannen niet kunnen winnen of alleszins niet echt succes- en vreugdevol. Mannen zien over het hoofd dat vrouwen ook ontzettend mild kunnen zijn en blij zijn met eenvoudig oprecht engagement.

Zeker vroeger waren mannen vaker  vragende partij voor seks en dat gaf vrouwen een wapen. We stellen vast dat, nu vaker dan vroeger, ook vrouwen de vragende partij zijn en mannen seks weigeren. Hij neemt seksuele afstand en geeft haar zo een koekje van eigen deeg.


Kinderen : hij helpt… liefst op haar manier


Kinderen willen en ze opvoeden is  een bron van conflict in relaties. Het verschil in familiecultuur en verantwoordelijkheidsgevoel komt dan sterk naar voor. Vaders en moeders nemen vaak automatisch een tegenovergestelde positie in als het op de kinderen aankomt. Roept hij dat de kinderen netjes aan tafel moeten dan zegt zij dat het toch zo perfect niet hoeft. Vaak is dit een symptoom dat het koppel zijn machtsstrijd via de kinderen voert.  Nochtans zijn vele  nieuwe papa’s  “superdaddy’s”: ze verversen mee luiers, staan ’s nachts op en maken fruitpapjes. Maar ze doen dat op hun eigen manier en daar wil het schoentje wel eens wringen.  De zorg voor hun kinderen zit moeders zo dicht onder de huid dat ze geen kritiek dulden en de dingen moeten gebeuren zoals zij het wensen (de perfecte moeder bestaat niet). Als het over de kinderen gaat, ervaren mannen dat ze meer dan eens genoegen moeten nemen met de rol van ‘uitvoerder’. Doet de man dit niet dan zal de harmonie voor even ver weg.  


Als macht misbruik wordt…


Iedereen maakt wel eens misbruik van de macht in een relatie, dwz iedereen gebruikt macht wel eens om de eigen agenda door te drukken  tegen de zin van de ander in.  Wij gaan met z’n allen over die grens. Het is belangrijk dit te (h)erkennen en je ervoor te excuseren.  Bij chronische herhaling  zijn de excuses niet langer betekenisvol.  Het vertrouwen verdwijnt en er ontstaat een neerwaartse spiraal van nietsontziende machtsstrijd.  De machtsstrijd kan dan met verbaal of fysiek geweld of misbruik gepaard gaan.  Voor sommigen is fysiek geweld het laatste wapen om controle te verkrijgen.


De  persoonlijke grens voorbij


Vanaf wanneer de grens onherroepelijk overschreden is, is voor iedereen anders. Mensen voelen vaak emotioneel en soms lichamelijk aan dat er een grens overschreden is. Sommige mensen geven het erg laat aan. Dat is vaak de groep die ook in de jeugd al heel wat moeilijkheden heeft moeten trotseren en waarbij de persoonlijke grenzen werden gebruuskeerd.   Anderen zijn gevoelig voor machtsmisbruik en geven het veel sneller aan.  Veel hangt samen met wat je thuis hebt beleefd. Als je een dominante of vernederende vader hebt gezien en een eerder slaafse onderdanige moeder dan is de kans groter dat je dat in je eigen relatie ook aanvaardt als normaal. In sommige relaties is de macht  al aanwezig vanaf het prille begin. Zo een relatie draait om het domineren en controleren van de andere. Vaak gaat het in deze relaties om mannen of vrouwen met een opvallend laag zelfbeeld die van hun partner afhankelijk zijn voor hun eigenwaarde. Ze zijn doodsbang om in de steek gelaten te worden wat zich uit in een enorme behoefte aan controle over de partner.  Men bereikt dan de grens van angst voor de partner; angst voor het slechte humeur, voor verbale aanvallen, voor vernederingen en kritiek.


Reflectie


(Machts)strijd komt in elke goede relatie voor. Het is meestal een manier om grenzen kenbaar te maken, de individualiteit te benadrukken en het belang van iets te accentueren. Soms neemt deze machtsstrijd gevaarlijkere proporties aan en dat leidt tot ontwrichting van een relatie. Dergelijke problemen zijn vaak chronisch en de deelnemers ambiëren geen  verandering.  Emotionele chantage en narcisme bij (een van) de partners zijn mogelijks instandhoudende factoren. Hulpverlening is dan aangewezen.  Kijk uit naar de nog te verschijnen Levenswijzers over narcisme en emotionele chantage.