Als ik in de praktijk mensen vraag naar hun erotische of seksuele fantasieën, dan krijg ik meestal eerst een ontwijkend antwoord: “Die heb ik niet”, “Die heb ik nog nooit aan iemand verteld”, “Ik kan mijn verlangens delen maar niet mijn fantasie” of “Daar ben ik te oud voor”. Deze terughoudendheid is vaak het gevolg van zelfafwijzing (ik ben raar, gestoord, niet goed genoeg) en het gevoel dat de fantasieën ongepast zijn. Echter, erotische en seksuele fantasieën zijn een normaal en gezond onderdeel van ieders seksuele blauwdruk.
Je erotische fantasieën ontdekken is niet alleen de toegangspoort tot het verhogen van je opwinding maar vooral de sleutel tot je dieperliggende noden. Masturberen zonder erbij te fantaseren gebeurt zelden. Zowel in de zelfliefde als voor een samenspel kan je fantasieën inzetten als ontstekingsvlam. In een langdurige relatie 'happy seks' hebben zonder je fantasie in te zetten, is als een trans-Atlantische overtocht zonder kompas. Je horizon blijft beperkt, je komt niet ver, je vaart de verkeerde kant op of je staakt het avontuur. Wellicht komt niemand klaar enkel bij de gedachten de partner graag te zien.
Jongens zijn vroeger uit de startblokken geschoten als het over lichamelijk experimenteren en fantasieën gaat. Vaak zijn hun fantasieën best specifiek en durven ze deze ook meer uit te spreken als ze eenmaal die drempel over zijn. Ik vermoed dat dit het gevolg is van het feit dat ze de wens hebben om hun fantasie in realiteit om te zetten, waardoor er meer noodzaak is om concreet te worden. Maar het blijft voor hen lastig om kwetsbaarheid te tonen en niet mee te gaan met de ‘mainstream machotalk’. Meisjes koesteren langer romantische fantasieën. Bij vrouwen zie ik vaak dat hun fantasieën iets minder specifiek en uitgewerkt zijn dan bij mannen. Zij antwoorden dingen als “Iets met meerdere personen.” of “Iets met onderdanigheid.”. Vrouwelijke fantasieën blijven vaak fantasieën; omdat er geen wens tot concretiseren is. Wellicht weegt bij hen angst en schaamte meer. Bij een ‘coming-of-age’ blijken de erotische en seksuele fantasieën van mannen en vrouwen niet meer zo van elkaar te verschillen.
Het delen van fantasieën met elkaar is geen evidentie; het maatschappelijk taboe is nooit ver weg. Tenslotte heeft iedereen – impliciet of expliciet – seksuele fantasieën. Het delen ervan kan een essentieel onderdeel zijn van een gezond seksleven. Wie zich kwetsbaar durft opstellen en zijn seksuele fantasieën kan delen met de geliefde(n) bezit het vermogen om de verbinding te verdiepen. Maar hoe praat je over je intiemste en wildste fantasieën zonder al te veel schaamte en zonder dat je partner gillend de kamer uit loopt?
Het schrijven van dit artikel stond al jaren op mijn bucketlist. Met meer dan 33 jaar seksuele en therapeutische hulpverlening op de teller, heb ik diverse aanmeldingsklachten gezien, van een tekort aan seksueel verlangen en opwinding over een onverenigbaarheid tussen liefde en seks tot een schaamte over lichaam en seksuele fantasieën, die in de kern vaak te maken hebben met een opgelegde norm over verschillende generaties heen en met een tekort aan correcte informatie over het essentieel belang van erotische en seksuele fantasieën (delen).
Als jonge vrouw was is gefascineerd door het pionierswerk van Nancy Friday * die als eerste onderzoek deed naar de seksuele fantasieën van vrouwen en mannen. Haar referentiewerk, is wellicht één van de boeken geweest die mijn gezonde nieuwsgierigheid omboog naar een professionele verdieping in seksuologie. Vervolgonderzoeken door Morin (1995), Lehmiller (2018) en door Lucas De Man en Mariëlle de Goede (2020) in Nederland en Vlaanderen resulteerden in negen meest voorkomende fantasiecategorieën. Deze blog gaat niet over de opsomming ervan maar brengt inzichten, verdieping en weetjes over seksuele fantasieën.
Tell me what you want, what you really, really want!
... and I will understand who you really are!
Tijdens gesprekken probeer ik met mijn cliënten tot de kern van hun remming te komen als het gaat over het nadenken en delen van hun seksuele fantasie. Ik deel ze onder in zes categorieën:
Seks is overal; we mogen met instemming alles doen wat we willen, met wie we willen en wanneer we willen. Je kan het uitvoeren als een technische act zonder een woord uit te wisselen. Deze vrijblijvendheid heeft een keerzijde omdat je geen risico meer durft te nemen om die diepste verlangens, erotische of seksuele fantasieën te delen. Hoe veilig voelt iemand zich om zich innerlijk bloot te geven? Dat vraagt om gedragen kwetsbaarheid. Eigenlijk gaat erotiek meer over kwetsbaarheid dan over seks.
Fantasieën ontwikkelen zich dankzij verbeeldingskracht en kunnen erotisch of expliciet seksueel getint zijn. Bij erotische fantasieën is er veel accent op zintuiglijke gewaarwordingen en komt er soms seks én bevrediging voor maar heus niet altijd. Bij seksuele fantasie mag het wat explicieter. De termen worden vaak door elkaar gebruikt. Fantasieën zijn gewoon fantasieën; ze hoeven niet altijd uitgevoerd te worden in de realiteit maar ze hebben hun bestaansrecht. Fantasieën dragen de potentie in zich om seks te verheffen tot erotiek.
Erotiek zijn alle gevoelens, sensaties en zintuiglijke gewaarwordingen die jou opwinden in het diepste van je persoon. Het heeft een grotere gelaagdheid dan seks. Seks vereist binding; voor erotiek is verbinding en intimiteit nodig. Erotische beleving is pas mogelijk als we, wederzijds én in veiligheid, onze erotische droom mogen delen aan de ander die onze erotische blauwdruk niet kent. Dat maakt erotiek intiem, ingewikkeld en kwetsbaar. Het vraagt introspectie, zelfreflectie en zoeken naar hoe je je voelt en wat je nodig hebt en hoe je je wilt laten zien.
Erotiek in je dromen is wakker worden met een orgastische beleving of met een tintelend lichaam van opwinding terwijl je jezelf voelt blozen... "Ik kan niet geloven dat ik dat heb gedroomd". Dromen over seks zijn even normaal als elke andere droom. Je kan veel leren over jezelf als je de sensuele en levendige scènes uit je dromen aanvaardt en begrijpt; 'The sex of your dreams by fair winds' (Cummings, 2003).
Verlangens zijn handelingen en situaties die je (ooit) zou willen realiseren of ervaren op seksueel gebied.
Wat voor ons erotisch aanvoelt, waar we over fantaseren en waar we naar verlangen, hebben we niet onder controle. Het zijn wezenlijk delen van wie we zijn. Als het er niet mag zijn, als je het negeert of wegstopt dan negeer je een wezenlijk deel van jezelf.
Fantaseer jij weleens dat je boven in de wolken aan het rampetampen bent met een sexy zakenman uit de eerste klas van het vliegtuig of dat de bewaker van het gebouw jouw vrijdag opsluit en heerlijk straft voor je ondeugendheid?
Seksuele fantasieën hebben we allemaal. Mannen blijken meer uitgewerkte fantasieën te hebben dan vrouwen en beleven ze ook intenser. Dit komt omdat jongens al op jonge leeftijd beginnen experimenteren waardoor hun fantasieën zich anders ontwikkelen en ze seks los kunnen zien van liefde en emoties. Jonge meisjes blijven, vanuit generationele overdracht, langer overtuigd dat ze enkel van seks genieten binnen een romantische relatie. Als er al gefantaseerd wordt dan is dit initieel over de ideale, onbereikbare partner. Wanneer vrouwen meer ervaringsdeskundig zijn en hun primaire fantasie toelaten, stellen we vast dat hun favoriet erotisch scenario niet gaat over de partner of een minnaar maar over iemand waarmee ze geen betekenisvolle relatie hebben. Qua inhoud van de fantasieën is er gaandeweg niet zoveel verschil tussen mannen en vrouwen; ze hebben allemaal wilde fantasieën maar ook lieve, intieme en romantische fantasieën.
De cultuur, de tijdsgeest en de maatschappelijke druk die je voelt in het dagelijkse leven, hebben invloed op fantasieën. Mannen voelen veel prestatiedruk op seksueel vlak en ook in het dagelijks leven, maar in hun fantasie zijn ze de ideale minnaars, doen ze alles goed, kunnen ze eindeloos doorgaan én hun partner feilloos tot één of meerdere orgasmes brengen. Ze focussen in hun fantasie meer op hun vermogen om partners écht te zien, te centraliseren en te laten genieten. Vrouwen fantaseren vaker over een dominantere rol tijdens de seks. Vrouwen zijn in hun fantasie gefocust op hun eigen opwinding en niet zozeer op het plezier van hun sekspartner. Ze maken zichzelf tot lustobject van hun fantasie. In hun fantasie zijn ze bevrijdend egoïstisch en gunnen zichzelf complexloze orgasmes. Het is fascinerend hoe de clichés over mannen en vrouwen ontkracht worden in hun fantasie. Mooi toch!
Mannen fantaseren vaker over nieuwe seksuele ervaringen, vrijen met twee vrouwen, orale seks, groepsseks en spanningen als bijvoorbeeld vreemdgaan, swingen, seks met iemand van het eigen geslacht of deelnemen aan een orgie. Vrouwen fantaseren vaker dan mannen over hun eigen partner. Bij het ouder worden fantaseren een aantal vrouwen meer over vrijen met iemand van het eigen geslacht. Er zijn maar weinig fantasieën die echt zeldzaam zijn.
Vaak zie je jezelf in een fantasie anders dan dat je daadwerkelijk bent. Mannen, in tegenstelling tot vrouwen, fantaseren over een jongere versie van zichzelf en zullen vaak de grootte of het uitzicht van hun lid veranderen. Hun fantasieën zijn sterker visueel en gefocust op hun missie. Vrouwen daarentegen dromen zich vaker een ander lichaamstype. Wellicht komt dit door de druk die zij ervaren om een “perfect” lichaam te hebben. Er wordt nog vaak verondersteld dat vrouwen enkel romantische fantasieën hebben en daarin een gedetailleerd, emotioneel script volgen, dat is totaal niet zo. Zo fantaseert 30 tot 60% van de vrouwen over dingen als vastgebonden zijn, maar willen ze niet per se dat deze fantasie ook werkelijkheid wordt. Ze maken een striktere scheiding tussen verlangen en fantasie. Dat terwijl mannen het liefst niets anders zouden willen dan hun fantasie werkelijkheid te zien worden.
Ons brein met zijn erotische en seksuele fantasieën is ons belangrijkste seksorgaan.
Waarom fantaseert de CEO om seksueel gepamperd te worden en waarom droomt Romy in de recente film ‘Babygirl’ ervan om seksueel gedomineerd te worden door een veel jongere man?
Mensen vragen zich vaak schaamtevol af waarom ze erover fantaseren. Als je dit herkent, vraag jezelf dan eens af waar je werkelijk naar verlangt. Welke emotionele behoefte heb je? Welk écht verlangen manifesteert zich hier?
Tell me what you really want and I tell you who you really are!
Veel fantasieën, die op onwillekeurige momenten kunnen opkomen en waar mensen zich voor schamen, zijn vaak een uiting van diepere, bewuste en onbewuste, emotionele of symbolische verlangens die niets zeggen over hoe ze seks daadwerkelijk willen beleven. Het zijn louter scenario’s of scripts die hen kunnen ondersteunen om te genieten. Ons brein gebruikt deze fantasieën om creatief en emotioneel te groeien, zonder dat we ons aan de beperkingen van de realiteit hoeven te houden. Fantasieën geven ons de ruimte om een andere rol aan te nemen dan waar we in ons dagelijks leven comfortabel mee zijn. Het privétheater van onze geest (Person) geeft ons de vrijheid ons over te geven aan diverse rollen.
Neem bijvoorbeeld de veel voorkomende fantasie van seksuele dominantie of verkrachting bij vrouwen. Niettegenstaande dat de gedachte aan de uitvoering van het scenario hen afschrikt, draait deze BDSM-fantasie zelf om het verlangen naar overgave en het loslaten van controle in het hectische leven. Vaak helpen dominante fantasieën om je krachtiger te voelen in je dagelijkse leven en andersom kunnen fantasieën van onderwerping wijzen op de nood om de druk en verantwoordelijkheid los te laten. Een bondagefantasie gaat meer over loslaten en overgave dan over echt vastbinden.
Fantaseren over avontuurlijke seks op exotische of gevaarlijk locaties, kan wijzen om een verlangen om meer spanning en nieuwigheid in je seksleven te hebben. Misschien fantaseer je dat je een ander persoon bent of dat je deelneemt aan een rollenspel; wat wijst op een rijke verbeeldingskracht en het vermogen om jezelf in verschillende situaties voor te stellen. Publieke seks-fantasieën kunnen wijzen op een verlangen naar opwinding en het doorbreken van sociale normen.
Fantasieën over intimiteit en emotionele verbinding kan betekenen dat je op zoek bent naar diepere connectie met je sekspartner. Eén van de meest favoriete fantasieën van mannen gaat over de vrouw die masturbeert en lichamelijk en geestelijk opgewonden is, lees: naar vrouwen wiens seksualiteit minder verborgen is, zelf een geheim seksueel leven hebben en de helft van de verantwoordelijkheid voor seksueel plezier delen. Een fantasie geeft ook vaak de ruimte om een andere rol aan te nemen, zoals bijvoorbeeld een verlegen en angstige jongeman die in zijn fantasie al zijn droomvrouwen weet te verleiden.
Het trio is de heilige graal van de erotische fantasie. De fantasie naar seks met meerdere mensen kan gaan over een gevoel van begeerd willen worden, willen opgaan in de groep of een manier om anderen te plezieren ‘seksueel altruïsme’ en een manier om de eigen seksualiteit verder te verkennen.
Als je vaststelt dat je een favoriete fantasie hebt, kan je die actief terughalen of erbij halen om ervan te genieten tijdens soloseks of samenspel. Soms wordt gefantaseerd als coping mechanisme om een (ongelukkige) realiteit te ontvluchten. Als een fantasie je echter schaamte bezorgd, probeer dan te accepteren dat het maar een fantasie is. Het vereist geen oordeel.
Ik ben ervan overtuigd dat onze erotische dromen de röntgenfoto’s van onze seksuele ziel zijn en kunnen veranderen naarmate nieuwe mensen en situaties in ons leven komen. Ze zijn de complexe uitingen van wat we bewust verlangen en onbewust vrezen. Onze erotische overpeinzingen leren ons onszelf beter te leren kennen. Onze fantasieën maken gebruik van het voor ons verbodene, ontoelaatbare of onbereikbare en laten met de kracht van de geest dat verbodene voor ons werken zodat we een orgasme bereiken.
Mensen zijn vaak bang om hun partner te kwetsen als ze hun fantasie zouden uitspreken: Rik (38 jaar): “Ik vind mijn vriendin super sexy, maar ik weet dat zij zelf soms onzeker is over haar lichaam. Ik ben bang dat als ik haar vertel dat ik wel eens over andere vrouwen en mannen fantaseer, dat zij zich dan nog onzekerder gaat voelen en gaat twijfelen aan mijn geaardheid en mijn liefde voor haar.”
Fantasieën delen door elkaar te beluisteren en door grenzen af te tasten, vereist een mature attitude en vertrouwelijkheid. Als je jezelf graag ziet en de ander graag ziet, is dat opwindend, en anders is het ongemakkelijk. Fantasieën delen is krachtig én kwetsbaar tegelijkertijd. Het zijn net die twee opponenten die ons het meest aantrekkelijk maken. Hoe dichter je bij elkaar mag komen, hoe krachtiger je als minnaars kan groeien.
Hoe weet je zeker dat de ander niet afwijzend zal reageren, of dat je zijn of haar gevoelens niet kwetst? Het is een wisselwerking tussen openheid en oprechte interesse en gezonde nieuwsgierigheid in wat de ander te vertellen heeft. Dit kan je laten voelen door eenvoudige vragen te stellen, zodat je partner zich uitgenodigd voelt om de fantasie te verkennen. Vragen als: ‘Waar fantaseer je over? Op welke plek? Met wie? Wat voel je? Wat ruik je? Wat zie je?
Een goed gesprek over erotische fantasieën is in de eerste plaats een goed gesprek vanuit wederkerigheid en ontvankelijkheid. Oordelen, lachen of beschamen zijn hier niet op zijn plaats. Geef geen uiting aan je initiële ongemak maar neem de tijd om de fantasie van de partner te laten indalen, er aan te wennen en er later op terug te komen. Fantasieën delen staat niet gelijk aan fantasieën uitleven of onmiddellijk in de realiteit om te zetten.
Alleszins pleit ik voor een langzame opbouw, het hele script hoeft niet spontaan door vertelt te worden maar lees eventueel iets voor dat je geraakt heeft in een boek of in een erotisch verhaal, of verwijs naar een film of herbekijk samen een spannend stukje van die film. Tracht in te zoemen op belangrijke zintuiglijke sensaties die je sensualiteit aanwakkerde zoals geluiden, tactiele ervaringen van zijde, ruwe stof, leder,.. . Hou het oprecht en dicht bij jezelf. Het gaat niet om wat de partner wil horen maar om wat jij wil delen. Het is geen spel, je hoeft niet tegen elkaar op te bieden en verwacht niets anders dan tijd en openheid.
Het is aan jou om te voelen wie jij het waard vindt om zo open naar te zijn. En daarbij is het ook aan jou om te voelen waar een goede balans voor jou ligt, want uiteraard hoef je niet alles te delen met een ander. Om de magie en de kracht veilig te stellen, mag je ook een bepaalde fantasie in je ‘secret garden’ houden.
Delen loont als het niet leidt tot oversharing. Het heeft geen nut om te spreken over je erotische fascinatie voor een specifieke persoon. Dat je de buurman/vrouw in je gedachten wel eens een beurt geeft, hoeft je geliefde nu ook niet noodzakelijk te weten. Tevens hoef je je partner ook niet elke dag een (masturbatie)fantasie te serveren. Het is een mooi streven om binnen een vertrouwelijke relatie af en toe naar de favoriete fantasie van je partner te vragen en wat daarin precies de triggers zijn. Praten over je fantasie is op zich opwindend, de ander leert jou seksueel beter kennen, het vergroot de spanning, intimiteit en samenhorigheid in een relatie. Misschien is het mogelijk om je fantasie, al is het maar een klein onderdeeltje, na te spelen met je partner De meeste mensen hebben één of twee dingen die hen echt opwinden zoals controleverlies, kijken of groepsseks, die in hun verschillende fantasieën terugkomen.
Het is geweldig, maar eerder zeldzaam, dat je fantasieën en die van je bedpartner matchen en jullie een gretigheid voelen om ermee aan de slag te gaan. Maar dat hoeft niet. Ze willen delen is niet hetzelfde als ze integraal naspelen. Vaak is het implementeren van een kleine trigger uit je fantasie al voldoende om de vonk te doen overslaan, om je over de streep te trekken. Stel dat je geliefde seks wil hebben in de duinen. Je kan met elkaar gaan wandelen of picknicken in de duinen en spreken over de fantasie van je geliefde, je kan wat ‘teasen’ tot beiden opwinding voelen maar de uitwerking sparen voor thuis.
Ons brein is ons grootste seksorgaan. Met dezelfde seksuele handelingen kan je een heel ander effect krijgen als ze gevoed zijn met gedeelde fantasieën.
De romanticus ontdekt vroeg of laat dat voor een goed seksleven liefde niet genoeg is. Wellicht komt niemand klaar louter uit liefde voor zijn of haar partner. Is dat een tikkeltje ongemakkelijk of confronterend?
Het is haast onvermijdelijk dat er bij het klaarkomen iets in je geest gebeurt wat niet op dat moment in de seks gebeurt. Als je wil klaarkomen, maak je je partner tot object, waarrond je je fantasie bouwt. Je kan daarbij aan iemand anders denken of aan een patchwork van personen of lichamen die je seksueel getriggerd hebben in je leven of in je fantasie. Dat zijn vaak gefragmenteerde stukjes beelden die vroegkinderlijk of diepliggend in je verankerd zijn en net dat extraatje geven. En dat is helemaal niet erg. Meer nog: het is een zegen.
Een orgasme bereiken is hooguit 15% techniek en de overige 85% gebeurt in je hoofd. Elk van ons heeft één specifieke fantasie waarop hij of zij klaarkomt, één thema-frame waaraan de fantasieën worden opgehangen. Een thema kan vernedering zijn of dominantie, het kijken of bekeken worden. Maar wat je fantaseert en wat soms in de intimiteit van de slaapkamer tussen meerderjarige en consensuele partners plaatsvindt, zegt niets over wat je in de sociale ruimte doet. Wie ’s nachts in de slaapkamer wil rondkruipen, wil niet vernederd worden overdag. Voor wie met beiden bewust en verantwoordelijk omgaat, hebben seksuele fantasieën en morele waarden niets met elkaar te maken. In de praktijk kan ik vaststellen dat mensen die bewust en mild omgaan met hun seksuele fantasieën en deze kunnen kanaliseren in masturbatie of seks zich sociaal weerbaarder en aangepaster gedragen. Als een nood aan vernedering zich niet intiem mag manifesteren en ontladen, dan blijkt die mens bijzonder vaardig in het spotten en vernederen in het sociale verkeer. Omgekeerd heeft iemand met een dominante fantasie soms een waar talent om alle minieme zwakheden van de ander bloot te leggen en te bespotten. Uit elk kleine sociale rimpelingen wordt maximaal genot gehaald wat de sociale verhoudingen uit balans haalt. Kan de vernederende of dominante nood een intieme ontlading krijgen dan hoeft ze niet over te lopen in de maatschappij en dan hoor ik in de consultatieruimte minder getuigenissen over pestende collega’s, grensoverschrijdingen, minachtende buren of kwade vrienden. De verhoudingen worden toleranter, speelser en sociaal en professioneel doeltreffender.
“We moeten blijven kijken naar het beest in ons en dat soms een beetje laten spelen. Het is de enige manier om écht te helen” (Halina Reijn). Durf je daar even bij stil staan: “Beest in bed en mens in de wereld: een concept voor wereldvrede” (Ariane Bazan).
De kans dat je partner perfect in je fantasie past, is eerder klein, zeker als je in een langetermijnrelatie zit en samenleeft. Relaties waarbij de partner perfect in de fantasie past, zijn meestal heftig maar kortdurend. Maar je hoeft niet samen te vallen met de fantasie van je partner om elkaar tot een orgasme te brengen. Als je langer samen bent, weet je meestal wel van elkaar wat jullie opwindt. Je kunt veel doen met taal, met intonatie en kleding of desgewenst in kleine rollenspelen. Wederzijdse bereidheid om even mee te gaan in het rollenspel, om je partner tot een orgasme te laten komen, ook al winden die woorden of gebaren je op dat moment niet uitermate op, is een bewijs van liefde en vertrouwen. Dat je bij elkaar kunt klaarkomen is op zich fantastisch.
Tot slot, geloof ik er heilig in dat het doorbreken van het taboe over fantasie bijdraagt aan een gelukkiger seksleven, omdat het je een gevoel van vrijheid en ontspanning zal geven als je kan zijn wie je bent. Kan u, als aandachtige lezer van mijn blog, mee besluiten dat seksuele fantasieën en met uitbreiding erotische seks een schone diepmenselijke manier zijn om elkaar tot in intiemere lagen te ontmoeten? Zo ja dan maak je een écht thuiskomen mogelijk.
Alderen, van, E. (2023). Wellust. Waarom we als vrouwen te weinig van seks genieten en we dat veranderen. Amsterdam/Antwerpen: Atlas.
Cummings, C. L. (2003). De erotiek in uw dromen. analyseren en begrijpen. Deltas.
De Man, L., & de Goede, M. (2020). Yes, please! Een zoektocht naar erotische fantasieën in Nederland en Vlaanderen. Lev.
Friday, N. (1975). Verboden vruchten. Een verzameling erotische vrouwenfantasieën. Bruna Uitgevers.
Friday, N. (1973). Diepe gronden. Bruna Uitgevers.
Friday, N. (1980). Mannen en liefde. De erotische fantasiewereld van mannen onthuld. Bruna Uitgevers.
Friday, N. (1991). Dromen van de daad. Fascinerende erotische fantasieën van vrouwen. Bruna Uitgevers.
Hite, S. (1980). Het Hite-rapport. Een studie over de seksualiteit van de vrouw. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeidspers.
Lehmiller, J. (2018). Tell me what you want: the science of sexual desire and how it can help you improve your sex life. London: Robinson.
Morin, J. (1995). The erotic mind. New York: HarperCollins Publishers.
Nijman, N (2023). Schaamteloze seks. Hoe divers kleurt seksualiteit als je schaamte loslaat? Amsterdam: Bruna Uitgevers.
Nin, Anaïs (2016). Erotica. Prometheus. (verzameld werk)
Stallaart, E. (2024). Even tussen ons. Zes geheimen voor een beter seks- en liefdesleven. Amsterdam: Het Spectrum.
Perel, E. (2014). Erotische intelligentie. Amsterdam: A. W. Bruna Uitgevers.
Perel, E. (2018). Liefde in verhouding. Een nieuw perspectief op trouw en ontrouw. Amsterdam: Bruna Uitgevers.
Person, E. (1996). By force of fantasy. New York: Basic Books.
Witpas, A. (2018). Happy sex. Geluk in bed: wat het is, hoe je het krijgt en hoe je het houdt. Borgerhoff & Lamberigts.
Alle rechten voorbehouden - Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur worden verveelvoudigd - © 2024 - Privacyverklaring