Patricia Meyntjens

Levenswijzer: Durf je demonen in de ogen kijken

Er zijn kenmerken van jezelf die je niet zo graag aan de buitenwereld én aan jezelf laat zien. Sommigen onderdruk je en van anderen heb je zelfs geen weet. Helaas, wat je onderdrukt komt op een onbewaakt moment toch aan de oppervlakte en kost je ongezond veel energie om weer te laten verdwijnen. Je tracht je schaduwkant als een bal onder water te drukken of als een steen  in de vergeetput te gooien. Je verbant je demonen naar het moeras en hoopt ze daar achter te laten. Echter vanuit die verre uithoeken hebben ze meer vat op je dan je zou denken. Wat je bestrijdt, wordt doorgaans alleen maar groter en sterker. Hoeveel demonen je ook probeert te vernietigen, hun plaats wordt toch weer door anderen ingenomen. 

Niet iedereen kijkt zijn schaduwkanten en demonen graag in de ogen. Het vraagt wat moed om op onderzoek uit te gaan. Je kan ze vergelijken met een blinde vlek. Het zijn instincten als lust en bezitsdrang, je verdrongen zwakheden, dingen die je aanvoelt als tekortkomingen, als ongepast of ontoelaatbaar. Stukken die je niet gezien wil hebben in jezelf of die je niet durft te integreren of een plek geven. Het zijn onze onbeminde, beschamende, onbekende en onderdrukte kanten. Vaak ben je vergeten dat ze er zijn of ga je in alle oprechtheid in de ontkenning als je er op aangesproken wordt: ‘Ik uit op revanche, jaloers, verdrietig? Nee, echt niet’. 

Naast deze individuele schaduwkanten bestaan er ook collectieve schaduwkanten. Het zijn thema’s die binnen een familie, gemeenschap of wereldwijd onderdrukt worden of niet gezien worden en daardoor ongezonde uitingsvormen krijgen.

Nochtans willen we In het dagelijkse leven gezien worden als gevoelig, vrijgevig, eerlijkheid, moedig en wijs maar raken deze kwaliteiten ondergesneeuwd door onze persoonlijke demonen. Ze hebben ongezonde verschijningsvormen van angst, verwarring, zelfhaat, jaloezie, arrogantie, manipulatiedrang, lafheid, rancuneusheid, koppigheid of onverschilligheid. Schaduwkanten uiten zich ook in driften als seksuele frustratie, obsessies of agressie. Al deze demonen samen veroorzaken onnoemelijk veel leed voor jezelf, je naasten en je ruimere omgeving.

Demonen zijn geen monsters die in het donker op ons loeren; het zijn krachten in onszelf waartegen we strijden. Het zijn innerlijke vijanden die onze beste bedoelingen tenietdoen. Het woord demon komt van het Griekse 'daimoon', wat oorspronkelijk 'geestelijke gids' betekende. Als je je demonen geeft wat ze werkelijk nodig hebben en integreert in je leven, krijgen ze hun oorspronkelijke gedaante van gids terug en kunnen ze je helpen en beschermen.

Je demonen bevrijden in plaats van ze te bestrijden lijkt in tegenspraak met de manier waarop we ons in het Westen opstellen tegenover datgene wat ons bedreigt. Maar neem het van me aan, het blijkt een doeltreffender pad dan onwetend blijven over hun undercoveroperaties.

Overlevingsstrategie

We zijn mensen met een veelheid aan eigenschappen en zogenaamde tegenstrijdigheden die balanceren tussen twee dualistische polen: we kunnen open en gesloten zijn, toegeeflijk en koppig, dwingend en volgzaam, jaloers en edelmoedig, strijdvaardig en gelaten.

Doorheen ons groeiproces worden bepaalde eigenschappen eerder aangemoedigd of ontmoedigd al naargelang ouders, opvoeders en de cultuur het als wenselijk beschouwen. Als je als kind wordt bekrachtigd als je volgzaam, lief en behulpzaam bent, zal je deze eigenschappen inzetten om te behagen. Eigenschappen als boosheid, rebelleren of triest zijn, krijgen dan vaak geen plaats, kunnen zich niet ontwikkelen en belanden aan de schaduwkant. Die kwaliteiten worden ondergesneeuwd en kunnen soms worden vergeten. Met spreekt ook van over- en onderontwikkelde eigenschappen. In essentie worden deze vaak ingezet als  overlevingsstrategie. Als kind is het een noodzakelijke, primaire overlevingsstrategie vanuit zelfbehoud. Vaak was het dé enige manier om door de omgeving geaccepteerd te worden.

Ingrijpende gebeurtenissen  zoals een trauma, de dood of het verlies van een geliefde, ernstige conflicten in de privésfeer kunnen je er toe dwingen bepaalde eigenschappen in te zetten om verder te kunnen met je leven ten koste van evenwichtigere en gezondere eigenschappen.

Evenzeer latere invloedsferen, als een werkomgeving of  een veeleisende of krampachtige partnerrelatie, kunnen weerom aanleiding geven tot het onderdrukken of ontwikkelen van bepaalde aspecten. Dit noem ik eerder een overlevingsstrategie van tweede orde, men is er zich vaak meer van bewust, minimaliseert het en ziet de gevolgen op langere termijn niet onder ogen.

Sowieso zullen deze overlevingsstrategieën beperkend zijn in het vrij handelen en  in de persoonlijke en relationele ontplooiing. Bepaalde eigenschappen blijven zo (on)gewild aan de schaduwkant van je leven. 

De demonen komen uit het moeras... wat maakt hun effect sterker?

Het is normaal dat we een deel van onszelf liefst in de vergeetput gooien of naar het moeras verbannen. We hebben immers aangeleerd om problemen te bestrijden. We leven volgens de mythe waarin we op zoek gaan naar de vijand buiten ons en tegen hem vechten in een poging hem uiteindelijk te vernietigen. We vinden dat we moeten strijden tegen oude overtuigingen en patronen, tegen verslavingen en depressies. We proberen onze angsten zo snel mogelijk kwijt te raken en onze boosheid te overwinnen. We vechten zelfs tegen onze tranen maar het lukt niet. De ontnuchterende waarheid toont ons aan dat vluchten voor onze eigen schaduw of de 'vijand' achterna zitten de kracht ervan alleen maar vergroot. Hierdoor wordt jij gevaarlijker voor je omgeving. Immers je schaduweffect wordt geactiveerd. In plaats van er zelf zeggenschap over te hebben, gaat de schaduw de leiding overnemen.

Wanneer we ons niet aanvaard voelen, eenzaam of ziek zijn en onze aandacht en wilskracht te verzwakt om de demonen als een bal onder water te houden, dan komen onze schaduwkanten toch naar het wateroppervlak. Ondanks je hoge normen en waarden betrap je je op een jaloerse uiting, een vernedering, een overgevoeligheid, een wraakreactie, een onsmakelijke roddel of woede-uitbarsting. In een eerste reactie hierop ga je jezelf veroordelen omdat je vindt dat het ‘niet hoort’. Nog waarschijnlijker ben je zelfs geneigd om de persoon die deze ongewenste reactie bij je oproept, de schuld te geven. 

Je demonen manifesteren zich plots in alle hevigheid, kennen geen gezonde hanteringmechanismen en nemen vormen aan die ongezond zijn voor jezelf of je omgeving. Als je ze blijft onderdrukken, zal het leven je op een of andere manier dwingen ernaar te kijken, via confrontatie of crisis. Die confrontatie kan zich uiten in relatiecrisissen, conflicten, (seks)verslaving, lichamelijke klachten,… Als je je demonen niet in de ogen kijkt, zullen zij je te grazen nemen.

“You have to hug your demons or they will bite you in the ass!” (P. Mellody)

Je schaduwkant kan nog vergroten als je geheimen hebt voor jezelf en anderen, als je jezelf en anderen veroordeelt, je schaamte en schuld koestert of je de behoefte voelt de schuld af te schuiven, als je je eigen zwakheden negeert en de mensen om je heen bekritiseerd, als je jezelf los ziet van anderen of als je worstelt om de demonen op afstand te houden. Hoe onbewuster de schaduw, hoe extremer de reactie. Je eigen schaduw, de diepe angst en schaamte die je vermijdt, integreren zal net het omgekeerde gedrag en inzicht teweegbrengen.

De grootste kracht van de schaduwkant

Besef dat wat aan je schaduwkant zit ook mooie aspecten van jezelf herbergt. De schaduwkant bevat niet alleen maar eigenschappen die als negatief moeten worden gelabeld. Denk aan stil zijn, hard werken, nederigheid, enz. Wellicht schuilt hierin ook een troef als de schaduwkant het daglicht mag zien.Vaak verdwijnt dan de beperkende of ingehouden kracht.  Kortom hoe integreer je het en geef je het bestaansrecht en balans. Niet zelden is datgene wat je kan bevrijden ook een bron van heel mooie nieuwe dingen in je leven.

• Als je bijvoorbeeld preuts, ingetogen, rationeel en met weinig emotionele introspectie bent opgevoed, dan krijgen kenmerken als lichamelijk bewustzijn, uitbundigheid, initiatief of fijngevoeligheid geen tot weinig aanmoediging. In een andere context stel je vast dat ze bij jou een gevoel van enthousiasme, genot, vertedering en erotiek oproepen. Je komt in een onontgonnen speeltuin als je nieuwsgierigheid het haalt van je angst voor controleverlies en het onbekende.
• Als je geboren wordt in een familie waar ondernemerschap in het wapenschild staat dan zal je verlangen om vrijwilligerswerk voor de vierde wereld te doen, niet worden gefaciliteerd. Durf je doorzetten tegen de familiewetten in dan ontwikkelt je jezelf wellicht tot een warme hulpverlener.

‘If you don’t have any shadows, you’re not standing in the light’  (Lady Gaga)

We worden niet lichtend door naar het licht te kijken, we moeten het donker in. Bij de poorten van de meeste boeddhistische tempels staan wrede demonen op wacht. Om de tempel te betreden moet je tussen die demonen door lopen. Dat symboliseert dat wij allemaal moeten leren omgaan met demonen van angst, agressie, verleiding en onwetenheid.

Stel drie belangrijke vragen aan je schaduwkant of je demon :

(1)  'Wat wil je?' 

(2)  'Wat heb je werkelijk nodig?' 

(3)   'Hoe ga je je voelen als je krijgt wat je werkelijk nodig hebt?'

Onze geest is erop gericht alle aspecten van ons mens-zijn te integreren, ook die stukken die vooralsnog als onwenselijk werden ervaren. Door met een hart vol mededogen naar ons lijden te kijken kunnen we onze gehechtheid aan het lijden loslaten. Paradoxaal genoeg worden onze demonen niet sterker als we ze voeden tot ze verzadigd zijn; in plaats daarvan krijgen we toegang tot de energie die vastzat in die schaduwkant. Op die manier wordt zwaar beladen emotionele energie vrijgelaten, die opgesloten zat in innerlijke conflicten, en kan ze constructief worden ingezet in ons leven. Onze demonen en schaduw bevrijden, heft dualiteiten op, brengt balans en opent nieuwe wegen en ware talenten in onszelf.

Ik doe een pleidooi om onze dualiteiten en paradoxen te integreren in onszelf. Dit maakt ons tot mens; het is een proces van heelwording en individuatie. Als alle aspecten mogen zijn, heeft het invloed op je gezondheid, je energielevel en tevredenheid.

Enkele voorbeelden.

• Lise, dochter uit een bakkersfamilie, heeft geleerd dat niet werken voor je oude dag een doodzonde is en kan nu pas genieten van rustmomentjes die ze in haar dag inplant. In de  gratuïte tijd die ze met haar dochtertje doorbrengt, ligt nu haar ware rijkdom.
• Pieter heeft aan zichzelf toegegeven dat zijn vader hem onrecht heeft aangedaan en voelt zich nu bevrijd van een diep sluimerend verdriet dat hem in een depressie had gejaagd.
• Freek voelt een onvermogen om zijn gezonde seksuele noden en fantasieën te integreren in zijn partnerrelatie. Hij gaat ondergronds en dwingt zichzelf een afsplitsing te maken tussen intimiteit en seksualiteit. Na jarenlang te hebbben ontkend en geminimaliseerd stapt hij in een therapeutisch traject om beiden te integreren.
• Jess werd van jongs af aan gemotiveerd om zakenman te worden. Ze staken hem letterlijk in maatpak en gingen voorbij aan zijn dromen en fysieke kracht. Sinds kort is hij zich ten volle bewust van dit keurslijf. Na een zware dagtaak in zijn zakenkantoor is hij nu lid geworden van de gym. Zo brengt hij zijn leven in balans. Hij transformeerde zijn demon letterlijk tot een kracht!

Reflectie

Vanuit de schaduwtheorie kan je een aantal symptomen verklaren. Initieel ontwikkelde de schaduwkant zich als  een overlevingsstrategie die garant stond voor aanvaard  en veilig voelen. Maar iets dat genegeerd wordt, creëert een disbalans die zich in je lichaam of je leven op een of andere manier zal veruitwendigen.

De theorie van de schaduwkant is  slechts één manier om bepaalde symptomen te bekijken, maar zeker geen gemakkelijke. Het is belangrijk te beseffen en te aanvaarden dat de redenen waarom je schaduwkanten ontstaan zijn, een pijn in zich draagt die je misschien niet meer wil voelen. Bovendien heeft het wegdrukken van bepaalde aspecten van jezelf, je ook lange tijd beschermd: het stond ervoor garant dat je aanvaard werd, veilig voelde of de schade kong ingeperkt worden. Ook dat moet erkend worden. Het kan veel verdriet losmaken als je tot het besef komt dat je toentertijd niet in de mogelijkheid was het anders aan te pakken. Heling is noodzakelijk.

Verschillende therapeutische strekkingen bieden je ondersteuning bij deze zoektocht. Je hoeft niet in Jungiaanse therapie te gaan ook een emotiegerichte, contextuele of cognitieve gedragstherapeutische aanpak kan effectief zijn. Bij dit laatste wordt gekeken naar welke overtuigingen en onderliggende  schema’s die je met je meedraagt waardoor je je gedraagt zoals je je gedraagt en welke onderontwikkelde aspecten daarin geen plaats krijgen. Vanuit contextuele hoek wordt gekeken naar de  thema’s die al generatielang worden meegenomen naar het heden. Dat kan gaan over familiegeheimen (familieopstellingen) of je familiemotto.

Ford, D., Chopra, D., & Williamson, M. ( 2010). Het schaduw effect. Gebruik de kracht van je donkere kant. Kosmos.

Allione, T. (2018). Bevrijd je demonen. Het oplossen van innerlijke conflicten. Kosmos.